پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از موضوعاتی که در مباحث صوفیه  باید مورد بررسی قرارگیرد، روایاتی می باشد که متصوفه در کتاب های خود به آن استناد کرده اند و طبق آن روایات، یک سری اصول و مبانی برای خود در تصوف پی ریزی نموده اند. بعضی اوقات این روایات در بین کتاب های حدیثی ما هم نفوذ کرده و در محاورات ما مشهور شده است که در این حالت باید با دقت بسیار زیادی به بازبینی این مشهورات بی اعتبار همت گماشت. یکی از این گفتارها «حَسَنٰاتُ الْأَبْرٰارِ سَیِّئٰاتُ الْمُقَرَّبِینَ» می باشد.

نور علی تابنده در سخنرانی خویش در صبح جمعه ۲۹ فروردین ۱۳۹۳ شمسی برای مریدان خویش می گوید: «... بعد فرمایش دیگری از ائمّه هست که فرمود: حَسَنٰاتُ الْأَبْرٰارِ سَیِّئٰاتُ الْمُقَرَّبِینَ، اگر در بین بندگان خدا، مؤمنین، ابرار قائل بشویم و یک عدّه‌ای هم مقرّبین، نزدیکان. می‌فرماید: آن کارهایی که برای ابرار، حسنه تلقّی می‌شود و کار خوبی هست، برای مقرّبین گناه تلقّی می‌شود یعنی یک امری که ممکن است در نظر یکی حسنه باشد، یکی دیگر نه. مقرّبین باید جز خدا را نبینند.»

البته این گفتار در بین بزرگان ما هم بسیار بیان شده است ولی این استفاده دلیل بر صحت این گفتار نمی باشد و باید میزان اعتبار این گفتار بررسی شود تا معلوم گردد که آیا این گفتار از معصوم(علیه السلام) صادر شده است یا خیر؟ و میزان علم نورعلی تابنده که ادعای ولی خدا بودن دارد بر همگان روشن گردد.

در تحلیل این روایت باید در چند مرحله تحقیق شود 1. منبع شناسی حدیث، 2. سند حدیث

1.منبع شناسی:

این روایت در هیچ یک از منابع حدیثی شیعه به عنوان حدیث و سخن معصوم(علیه السلام) نقل نشده است. فقط علی بن عیسی اربلی در كتاب كشف الغمة در قرن 7 هجری ضمن كلامش این عبارت را با عنوان قوله .... احتمالاً در امتداد شرح حدیثی از امام کاظم(علیه السلام) آورده است. در بحار الأنوار و منابع متأخر و معاصر نیز این سخن به عنوان حدیث امام معصوم(علیه السلام) نقل نشده است

در این میان افرادی چون قشیری، فخر رازی، مقدس اردبیلی، آلوسی، ملا صالح مازندرانی، رشید رضا، علامه طباطبایی و آیت الله سبحانی جمله فوق را با عنوان «كما قيل» و بدون انتساب نقل می کنند. قرطبی در کتابش این عبارت را از جنید نقل کرده و او را به خاطر گفتن این سخن می ستاید. در تفسیر روح البیان اما سخن فوق به ابوسعيد الخراز نسبت داده شده است.

این عبارت در کتاب های صوفیه از قدمت بسیار زیادی برخوردار می باشد و از قرن سوم هجری در کتاب های صوفیه همچون جواهر التصوف‏ يحيى بن معاذ الرازى‏ ‏، الرسالة القشيرية ابوالقاسم عبد الكريم القشيرى‏ بدون این که به عنوان حدیث ذکر شود، نقل گردیده است و در بعضی از منابع از قول جنید بغدادی ذکر کردند.(2)

هیج کدام از این منابع، این گفتار را به حدیث تعبیر نکرده اند که این امر شاهدی بر این مدعا می باشد که این گفتار کلام معصوم(علیه السلام) نمی باشد.

2.سند شناسی:

در تمام منابعی که این عبارت ذکر شده است حتی کتاب کشف الغمه که منبع اصلی این عبارت در منابع شیعی می باشد به صورت مرسل ذکر شده است که به ضعف و بی اعتباری این کلام در انتساب به معصومین(علیه السلام) می افزاید.

در نتیجه این عبارت «حسنات الابرار سيئات المقربين» در هيچ‌ يک از منابع اصیل و کهن روایی، به معصوم منتسب و مستند نشده‌ است. این گفتار، مصداق بارز قاعده (رب مشهور لا أصل له  چه بسیار مشهورهای که اساس و منبع ندارند) می باشد که با تمام شهرتی که در بین جامعه پیدا نموده است اما سخن معصوم(علیه السلام) نمی باشد و نمی توان به دید روایت از سرچشمه وحی به آن نگریست.

پی نوشت:

 (1). تابنده، نورعلی، گفتارهای_عرفانی آقای مجذوب علیشاه، ج هفتم ، قسمت ۶۱.

(2). احمد فريد المزيدى، الإمام الجنيد، دار الكتب العلمية - بيروت، چاپ: اول، 1427 ق، ص139