پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ دعا و درخواست بندگان از آنجایی‌که با وعده اجابت از جانب خداوند متعال مورد تأکید قرار گرفته و می‌تواند در روند حوادث و وقایع عالم خلقت تأثیرگذار باشد، در عرفان اسلامی، سرّ اجابت دعا را در مرتبه حیث اسما و صفات خداوند دانسته و البته باید گفت، مسئله اجابت دعا از مسئله تحقق خواسته بنده متمایز بوده و دارای تفاوت‌هایی است با شناخت بنده نسبت به خداوند و شیوه برآورده کردن حاجت قطعاً مشکل خاصی در برداشت بنده از نتیجه دعا پیش نخواهد آمد. همین طور قطعی بودن امر اجابت از جانب خداوند متعال تنها در صورتی است که فرد دعا کننده با معرفت و شناختی صحیح از خداوند و قلبی مطمئن، خدا را خوانده و صرفاً خدا را برآورنده تمام حوائج بداند.

خداوند متعال به پیامبر خود می‌فرمایند: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ ۖ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ[توبه/103]؛ تو از اموال مؤمنان صدقات را اخذ کن، که بدان صدقات نفوس آن‌ها را پاک و پاکیزه می‌سازی و رشد و برکت می‌دهی، و آن‌ها را به دعای خیر یاد کن که دعای تو در حق آنان موجب تسلّی خاطر آن‌ها می‌شود و خدا شنوا و داناست.»
در فرازی از آیه که خداوند می‌فرماید: دعای تو(ای پیامبر) مایه آرامش مردمی است که از آن‌ها زکات دریافت کرده‌ای، در این فراز از آیه منظور، دعای خیر به جان و مال مردم است؛ و به تبع آن، نفوس آن‌ها نیز به دعای پیامبر سکونت و آرامش می‌یابد.[1]
در تفسیر طبرسی نیز آمده است: «إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ؛ یعنی دعاهای تو ای پیامبر، مایه آرامش دل مردم است.»[2]

با توجه به آیات قرآن می‌توان گفت: دعا از بین برنده هیجانات و زائل کننده تمامی ناراحتی‌ها و اندوه‌های انسان‌هاست. در آموزه‌های عرفان اسلامی، یک عارف با امید به اجابت دعایش از ناحیه خداوند متعال، هرگز دچار ناامیدی، اضطراب و اندوه نمی‌شود. در عرفان اسلامی، یک عارف با تکیه بر دعا، همیشه امیدوار بوده و نیروی لازم و کافی برای مقابله با مشکلات و فشارهای روانی را داراست. از خصوصیات بی‌بدیل و عجیب دعا در عرفان اسلامی، این‌که فرد دعا کننده، به خوبی به این درک رسیده است که دعا کردن در همه حال برای او مفید بوده و در صورت برآورده نشدن در دنیا، قطعاً در آخرت با کیفیت بیشتری مستجاب خواهد شد. در قرآن کریم آمده است: «وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ[غافر/60]؛ و خدای شما فرمود که مرا با (خلوص دل) بخوانید تا دعای شما مستجاب کنم.» یا «أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ[نمل/62]؛ ای آن کس که دعای بیچاره مضطر را به اجابت می‌رساند و رنج و غم آنان را بر طرف می‌سازد»

امام سجاد (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «فَاَنْتَ لا غَيْرُكَ مُرادي ... في مُناجاتِكَ رَوْحي وَراحَتي، وَعِنْدَكَ دَواءُ عِلَّتي وَشِفاءُ غُلَّتی[3]؛ تویی مقصودم... مناجات با تو فرح و آرامش خاطر من و دوای مرض و شفای قلب سوزان من است.» کسی که نا امید از کمک دیگران بوده و از لحاظ روحی و جسمی دچار مشکلات عدیده‌ای است، تنها راه نجاتش یاری جستن از دعا و استغاثه‌ای است که فقط و فقط از خداوند درخواست می‌شود. در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که می‌فرمایند:«در نزد خدا مقاماتی است که بدون دعا به کسی نمی‌دهند.»[4] بنابراین دعا کردن و استعانت از پروردگار عالم، برای رسیدن به مقامات معنوی، دارای اهمیت بسزایی است. به طوری که یک عارف برای کسب معنویت از طریق دعا و استغاثه، از توکل و صبر قوی و مستمری  برخوردار شده و ارتباط خود را در همه حال به عنوان یک دوست صمیمی و وفادار، با خداوند متعال حفظ خواهد کرد. به همین خاطر در روایات اسلامی از دعا با عنوان (مخ‌العباة) یاد شده است. رسولُ اللّه(صلى‌الله‌عليه‌و‌آله) می‌فرمایند: «الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ، ولا يَهلِكُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ[5]؛ دعا مغز عبادت است و با وجود دعا هيچ كس هلاك نمى‌شود.» در توضیح (الدعا مخ العبادة) آمده است، «مخ هر چیزی خالص آن می باشد، وقتی دعا کننده از ما سوا و غیر خدا قطع امید می‌کند و در عالم وجود، مؤثری غیر از ذات باری تعالی نمی‌داند و تمام امور را در دست حضرت حق می‌بیند، با تمام وجود متوجه آن قدرت غیر متناهی می‌شود و غرض از عبادت هم ثواب و پاداش معنوی و اخروی می‌باشد، که آن هم منحصراً دست خداوند می‌باشد.»[6]

پی‌نوشت:

[1]. علامه طباطبایی، تفسیرالمیزان، نشر دارالکتب‌الاسلامیه، ج9، ص512.
[2]. طبرسی، مجمع‌البیان، نشر آستان قدس، ج11، ص204.
[3]. شیخ عباس قمی، مفاتیج الجنان، مناجات المریدین.
[4]. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج 2، ص 466.
[5]. علامه مجلسی، بحار الأنوار، کتابخانه فقاهت، ج 93 ص 300 ح 37.
[6]. سایت پرسمان