پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب- هدف از خلقت انسان رسیدن به قرب الهی است و این هدف جز با تزكیه و تهذیب نفس به دست نمی‌آید. خداوند متعال در فرازهای اول سوره شمس به تبیین ضرورت و اهمیت تزكیه و تهذیب نفس پرداخته و بعد از سوگندهای پی‌درپی و محكم و تأکیدهای فراوان [۱] می‌فرماید: «قد أفلح من زكیها و قد خاب من دسیها» [شمس ۱۰ و ۹]؛ «به تحقیق کسی که نفس را پاك كند رستگار شود و کسی که آن را تباه كند، بی‌بهره شود».
می‌دانیم كه هر چه سوگندهای قرآن در مورد یك مسئله، بیشتر و محكم‌تر باشد، دلیل بر اهمیت و سرنوشت‌ساز بودن آن مسئله است؛ بنابراین تهذیب نفس جایگاه والایی در زندگی انسان دارد و اگر انسان بخواهد رستگار شود، باید خود را تزكیه كند وگرنه از سعادت و رستگاری محروم می‌شود.
از سوی دیگر تزكیه بدون داشتن استاد و برنامه و دستورالعمل مشخص، امکان‌پذیر نیست. داشتن یك استاد، برنامه و دستورالعمل مطمئن و پیروی از آن‌ یک ضرورت است.
امام خمینی رحمه ‌الله می‌فرماید: «مواظب باشید مبادا پنجاه سال با كد یمین و عرق جبین در حوزه‌ها جهنم كسب نمایید، به فكر باشید در زمینه تهذیب و تزكیه نفس و اصلاح اخلاق، برنامه تنظیم كنید؛ استاد اخلاق برای خود معین نمایید». [۲]
آیت‌ الله قاضی رحمه ‌الله یکی از بزرگان اخلاق بود كه دستورالعمل‌های اخلاقی او می‌تواند راه‌گشای ما برای رسیدن به مراحل عالی معنویت باشد.
حضرت امام خمینی رحمه ‌الله درباره او می‌فرماید: «قاضی، كوهی بود از عظمت و مقام توحید». [۳]
علامه طباطبائی رحمه ‌الله می‌فرماید: «ما هر چه در این مورد داریم، از مرحوم قاضی داریم. چه آنچه را كه در حیاتش از او تعلیم گرفتیم و از محضرش استفاده كردیم، چه طریقی كه خودمان داریم، از مرحوم قاضی گرفته‌ایم». [۴]
آیت‌ الله سید هاشم حداد می‌فرماید: «از صدر اسلام تابه‌حال، عارفی به جامعیت مرحوم قاضی نیامده است». [۵]
در این مقاله سه دستورالعمل اخلاقی و عرفانی از آیت‌ الله قاضی رحمه ‌الله آمده:
- دستورالعمل اول
آیت‌ الله سید علی قاضی برای گذشتن از نفس اماره و خواهش‌های نفسانی، به شاگردان و مریدان سیر و سلوك الی الله دستور می‌دادند روایت عنوان بصری را بنویسند و بدان عمل كنند؛ یعنی، یك دستور اساسی و مهم، عمل طبق مضمون این روایت بود و علاوه بر این می‌فرمودند: باید آن را در جیب خود داشته باشند و هفته‌ای یكی دو بار آن را مطالعه نمایند. این روایت، بسیار مهم است و حاوی مطالب جامعی در بیان كیفیت معاشرت و خلوت و كیفیت و مقدار غذا و كیفیت تحصیل علم و حلم و مقدار شكیبایی و بردباری و تحمل شدائد در برابر گفتار هرزه‌گویان و بالأخره مقام عبودیت و تسلیم و رضا و وصول به اعلا درجه عرفان و قله توحید است. ازاین‌رو شاگردان خود را بدون التزام به مضمون این روایت نمی‌پذیرفتند. [۶]
- دستورالعمل دوم
حضرت آقا فرمودند: تمام این خرابی‌ها كه از آن جمله وسواس و عدم طمأنینه، از غفلت است و غفلت كمتر مرتبه‌اش، غفلت از اوامر الهی است و مراتب دیگر دارد كه به آن‌ها ان شاء الله نمی‌رسید و سبب تمام غفلات، غفلت از مرگ است و تخیل ماندن در دنیا. پس اگر می‌خواهید از جمیع ترس و هراس و وسواس ایمن باشید، دائماً در فكر مرگ و استعداد لقاءالله تعالی باشید و این است جوهر گران‌بها و مفتاح سعادت دنیا و آخرت.
- دستورالعمل سوم
قال عز من قائل: «و من یعتصم بالله فقد هدی الی صراط مستقیم‌»؛ «هر كس به خدا تمسك جوید، به راهی راست، هدایت‌شده است». [ آل‌عمران ۱۰۱]
و قال: «فاستقم كما امرت ‌»؛ «سپس همان‌گونه كه فرمان یافته‌ای استقامت كن!». [هود ۱۱۲]
قال جل‌جلاله العظیم: «ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائكة ...‌»؛ «به‌یقین کسانی که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت كردند؛ فرشتگان بر آن‌ها نازل می‌شوند ...‌». [فصلت ۳۰]
ملازم باشید به مراقبه صغری و كبری و محاسبه و معاتبه نفس به آنچه شایسته و لازم است. پس همانا در آن یادآوری برای كسی است كه اراده دارد متذكر شود یا از خدا بترسد. سپس با دل‌هایتان به خدا توجه نمایید و مرض‌هایی كه در اثر گناه است، مداوا كنید و به‌وسیله استغفار، عیب‌های بزرگتان را كوچك و كم نمایید. از هتك حرمت‌ها دوری نمایید. پس اگر كسی هتك حرمت نمود، اگرچه خدای كریم بر او هتك نكرده باشد، پس او هتك شده است. كجاست امید نجات برای قلبی كه در آن شك و شبهه وارد شده و گرفتار گشته است، چه برسد به این‌كه راه پارسایان در پیش گیرد و با نیكوكاران از آب روان و گوارا بنوشد.
۱- شما را سفارش می‌كنم به این‌که نمازهایتان را در بهترین و با فضیلت‌ترین اوقات آن‌ها به‌جا بیاورید و آن نمازها با نوافل، پنجاه و یك ركعت است، پس اگر نتوانستید چهل و چهار ركعت بخوانید و اگر مشغله‌های دنیوی نگذاشت آن‌ها را بجا بیاورید، حداقل نماز اوابین بخوانید.
۲- اما نماز شب پس هیچ چاره و گریزی برای مؤمنین از آن نیست و تعجب از كسی است كه می‌خواهد به كمال دست یابد، درحالی‌که برای نماز شب قیام نمی‌كند و ما نشنیدیم كه احدی بتواند به آن مقامات دست یابد مگر به‌وسیله نماز شب. [۷]
۳- بر شما باد به قرائت قرآن كریم در شب و با صدای زیبا و غم‌انگیز، پس آن، نوشیدنی و شراب مؤمنان است. [۸]
۴- زیارت مشهد اعظم (برای کسی که مجاور آنجاست) در هر روز و رفتن به مساجد معظمه در حد امكان و همین‌طور سایر مساجد [۹]، همانا مؤمن در مسجد مانند ماهی در آب است.
۵- بعد از نمازهای واجب، تسبیح فاطمه زهرا (علیها السّلام) ترك نشود، همانا آن از ذكر كبیر به شمار می‌آید و حداقل در هر مجلسی یك دوره ذكر شود.
۶- از آن چیزها كه بسیار لازم و بااهمیت است دعا برای فرج حضرت حجت (علیه السّلام) در قنوت نماز وتر است بلكه در هر روز و در همه دعاها.
۷- قرائت زیارت جامعه در هر روز جمعه، مقصودم همان زیارت جامعه معروف است.
۸- تلاوت قرآن كمتر از یك جزء نباشد. [۱۰]
۱۰- زیاد به دیدار برادران نیک‌سیرت بروید، چرا كه آن‌ها برادران شما در پیمودن راه و رفیق در مشكلات هستند.
۱۱- زیارت قبرها در روز (یك روز در میان) و به زیارت قبور در شب نروید. [۱۱]

پی‌نوشت:
[۱] در این سوره، یازده قسم و سیزده تأکید وجود دارد.
[۲] مبارزه با نفس یا جهاد اکبر، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۰، ص ۳۱.
[۳] محمدحسین حسینی طهرانی، روح مجرد، تهران، انتشارات حكمت، ۱۴۱۴ ه - ق، ص ۲۸۵.
[۴] صادق حسن‌زاده، اسوه عارفان، قم، انتشارات آل علی، چاپ پنجم، ۱۳۷۹، ص ۷۱.
[۵] روح مجرد، ص ۱۷۴.
[۶] محمدحسین حسینی طهرانی، روح مجرد، تهران، انتشارات حكمت، ۱۴۱۴ ه - ق، ص ۱۷۵.
[۷] علامه طهرانی كیفیت نماز شب خواندن مرحوم سید هاشم حداد را كه متخذ از مرحوم آقای قاضی بوده است، چنین نقل می‌كند: «ایشان اول غروب پس از نماز مغرب، مقدار مختصری شام می‌خوردند و بعد از نماز عشا می‌خوابیدند بعد از ساعتی بیدار شده و پس از وضو، چند ركعت نماز با صدای خوش و آهنگ دلنشین قرآن از سوره‌ای طویل می‌خواندند، بعد به حالت تفكر رو به قبله نشسته و بعد می‌خوابیدند دوباره بیدار شده و چند ركعت دیگر به همین منوال می‌خواندند».
[۸] آیت الله شیخ محمدتقی آملی رحمه الله می‌فرمود: «من در بحث فقه آیت الله قاضی شركت می‌كردم  روزی از ایشان سؤال كردم (آن روز هوا بسیار سرد بود) كه ما می‌خوانیم و می‌شنویم كه عده‌ای موقع قرائت قرآن جلویشان آفاق باز می‌شود و غیب و اسرار برای آن‌ها تجلی می‌كند درحالی‌که ما قرآن می‌خوانیم و چنین اثری نمی‌بینیم! مرحوم قاضی مدت كوتاهی به چهره من نظر كرد سپس فرمود: بلی! آن‌ها قرآن كریم را تلاوت می‌كنند و با شرایط ویژه، رو به قبله می‌ایستند سرشان پوشیده نیست، كلام الله را با هر دو دستشان بلند می‌كنند و با تمام وجودشان به آنچه تلاوت می‌كنند، توجه دارند و می‌فهمند جلوی چه كسی ایستاده‌اند! اما تو قرآن را قرائت می‌كنی درحالی‌که تا چانه‌ات زیر كرسی رفته‌ای! و قرآن را روی زمین می‌گذاری و در آن می‌نگری ...» اسوه عارفان، ص ۲۵.
[۹] مرحوم آقای قاضی سفارش می‌كردند: «در یك مسجد همیشه نماز نخوانید، به مساجد دیگر نیز بروید و هر جا دیدید حال پیدا كردید آنجا نماز بخوانید و هر جا دیدید كه حال پیدا نكردید، مكان خود را تغییر دهید و از این مسجد به مسجد دیگر انتقال یابید و خلاصه آن‌كه توقف در یك مكان بی‌مورد است و باید دائماً دنبال حال بود و از هر جا به‌جای دیگر منتقل شد و هر جا حال بهتر بود آنجا را انتخاب نمود». اسوه عارفان، ص ۳۲.
[۱۰] علامه طباطبایی می‌فرماید: اكثر افرادی كه موفق به نفی خواطر شده و توانسته‌اند ذهن خود را پاك و صاف نموده و از خواطر مصفا كنند و بالاخره سلطان معرفت برای آنان طلوع نموده است، در یكی از این دو حال بوده است:
اول: در حین تلاوت قرآن مجید و التفات به خواننده آن، كه چه کسی در حقیقت قاری قرآن است و در آن‌وقت برای آنان منكشف می‌شده است كه قاری قرآن خداست (جل جلاله)
دوم: از راه توسل به حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السّلام)، زیرا آن حضرت را برای رفع حجاب و موانع طریق نسبت به سالكین راه خدا عنایتی عظیم است. محمدحسین حسینی طهرانی، رساله لب اللباب، تهران، انتشارات حكمت، ص ۱۵۹.
[۱۱] آیت الله قاضی رحمه الله «نوعاً بین الطلوعین به قبرستان وادی السلام می‌رفتند، چنانكه در روایت وارده شده كه بین الطلوعین به قبرستان بروید ‌». اسوه عارفان، ص ۱۳۹.