پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از آنجایی که آموزه‌ی بدعت‌گونه‌ی تثلیث، بس نافهمیدنی و غیر معقول است لذا در صدر مسیحیت مکاتب الهیاتی مختلفی ایجاد شد تا شاید بتواند کمی از جنبه‌ی ضدعقل بودن تثلیث را بکاهد.

این مکاتب ماموریت خود را حفظ مسیحیت از اعتقاد به سه خدایی می‌دانستند و از طرفی واژه‌ی تثلیث هم آنقدر متداول بود که مفهوم جدید نیز باید به نوعی با تثلیث و سه گانگی مرتبط می‎‌بود، نه می‌شد به یک‌باره فقط به یک خدا معتقد شد و نه می‌شد به سه خدا باور داشت، شاید در چنین شرایطی بهترین چاره، جمع بین دو نظریه‌ی وحدت و سه گانگی باشد.

طبیعی‌ است که تفکر بشری نتواند درک کند سه خدای مجزا و در عرض هم وجود داشته باشند، اما اگر این سه گانگی و تثلیث به گونه‌ای دیگر بیان شود شاید برای عوام مردم کمی قابل پذیرش‌تر باشد،  یکی از این گونه‌ها تثلیث مدالیستی[1] است؛ مدالیسم دو تبیین دارد که عبارتند از مدالیسم زمانی و مدالیسم کاربردی؛ مدالیسم زمانی به این معنی است که یک خدای واحد وجود دارد که زمانی در نقش پدر و خالق جهان و زمانی نقش پسر و منجی انسان و در انتها هم نقش روح‌القدس تقدیس کننده و اعطا کننده‌ی حیات ابدی، را ایفا می‌کند بدون اینکه این سه وجود در عرض یک‌دیگر و در یک زمان وجود داشته باشند، مدالیسم کاربردی اشاره دارد که این سه جنبه هم اکنون نیز وجود دارند و اینگونه نیست که فقط برای یک بار و طول تاریخ معینی بروز داده باشند؛ در مدالیسم زمانی خدا به سه شیوه متفاوت در هر زمانی که لازم باشد عمل می‌کند[2]؛ نقطه مشترک این دو تبیین همان وحدت خداست یعنی در خارج چیزی به نام خدای پسر که جدای از خدای پدر و روح القدس باشد نیست همین‌طور خدای پدر هم جدای از دو خدای دیگر نیست بلکه همه یکی هستند اما متناسب با شرایط نام و وظیفه نیز تغییر می‌‎کند؛ هرچند این تبیین تا حدودی می‌توانست عاقلانه تر به نظر برسد اما روش ضدعقل الهی‌دانان مسیحی نخستین، باعث شد چنین تبیین از تثلیث را بدعت شمرده و همان تثلیث رایج کنونی که عبارت است از سه خدای کامل و در عرض هم ولی در نهایت باور به یک خدای کامل؛ را بنیان گذارند، اما اخیرا تثلیث مدالیستی را می‌توانیم در برخی کلیساهای تبشیری فارسی زبان مشاهده کنیم؛ فرقه‌ی برانهامیسم از جمله این گروه‌هاست که البته سخت مشغول تبشیر داخل کشور است و شاخص ترین مبلغ فعال این فرقه بهروز خانجانی می‌باشد.

کلیسای فارسی زبان اسپارتا در کشور ترکیه نیز مرکز رسمی این فرقه و کانون فعالیت آنهاست.

پی‌نوشت:

[1]. modalism
[2]. برای اطلاعات بیشتر بنگرید به درسنامه الهیات مسیحی، الیستر مک گراث، ج 2 ، ص 292_296، دانشگاه ادیان و مذاهب1393 و همچنین فرهنگ الهیات مسیحی، ون آستن هاروی، جواد طاهری،157، پژوهشگاه علوم انسانی و مطاعات فرهنگی 1390