متن مقاله
توحید عبادی یکی از شاخصه‌های توحید است که همواره از سوی عالمان جهان اسلام مورد توجه بوده است. اگرچه اصل توحید عبادی در میان متفکران اسلامی مورد وفاق است، اما تفاسیر متفاوتی از ماهیت توحید در عبادت بیان شده است، که گاهی در تقابل با آیات قرآن است. به عنوان مثال، آلوسی (مفسر بزرگ سلفی‌ها) در تحلیل مفهومی عبادت می‌نویسد: «عبادت عالی‌ترین مرتبه خضوع است و انجام آن از نظر عقل و شرع تنها برای خداوند جایز است. چرا که خداوند مستحق چنین خضوعی است و اوست که بزرگ‌ترین نعمت‌هایی هم‌چون حیات و ... را عطا کرده است.»[1]
این تعریف عبادت، از سوی آیات قرآن قابل پذیرش نیست. چرا که در آیات قرآن، عالی‌ترین مرتبه خضوع (سجده) به حضرت یعقوب و فرزندان ایشان در مقابل حضرت یوسف (علیه‌السلام) نسبت داده شده است و با قبول تعریف عبادت مذکور، باید این عمل شرک‌آمیز باشد. خداوند در این باره می‌فرماید: «وَرَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا.[یوسف/100] و پدر و مادر را بر تخت بنشاند و آن‌ها همگی پیش او (به شکرانه دیدار او، خدا را) سجده کردند.»
از سوی دیگر در تحلیل کلمات آلوسی باید بیان کرد که خضوع اگرچه لازمه عبادت است، اما معنای مطابقی عبادت نبوده و برای عبادت معنای خاص و ویژه‌ای است. چرا که خضوع از نظر ادبیات عرب کلمه‌ای لازم (فعلی است كه با فاعل معنی آن تمام می‌شود و نيازی به مفعول به ندارد) است و با لام متعدی می‌شود، اما عبادت، متعدی بنفسه (فعلی است كه علاوه بر فاعل، به مفعول به، نياز دارد.) است و لذا معنای کامل عبادت، خضوع نیست.[2]

پی‌نوشت:

[1]. آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ج1، ص86. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. علامه طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، دارالعلم، قم، ج1، ص44. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.