پاسخ به علت عقب‌ماندگی جوامع مسلمان، عده‌ای را بر آن داشت که به نقش عقل در این میان توجه ویژه‌ای کنند. این گروه که با استفاده از عقل لجام‌گسیخته و دستاورد آن یعنی علم بر پیش فرض‌های خود خط بطلان کشیده، نومعتزله نامیده می‌شوند که اکنون باید آن‌ها را در جای جای کشو‌های اسلامی یافت نمود.
ادعای استفاده از عقل لجام‌گسیخته و علم مبتنی بر آن، با کلمات طرفداران این گروه استحکام می‌یابد. آن هنگام که نصر حامد ابوزید می‌گوید: «من مبنای کار خود را کلام امین خولی قرار دادم، او معتقد است که باید همه روش‌های موجود علمی مورد استفاده قرار گیرد.»[1] مجتهد شبستری نیز در این باره می‌گوید: «برای بررسی و مطالعه ... درباره قرآن می‌توان از همه روش‌های علمی که در مطالعه و فهم آثار زبانی انسانی به کار برده  می‌شود، ... مثل هرمونتیک جدید و ... استفاده کرد.»[2]
اگرچه این کلمات بر استفاده از عقل و علم تاکید دارد، اما لازمه تأثیرپذیری از آن، پذیرش حداکثری علوم بشری در فهم است که این مسأله مورد قبول نیست. تاکید این مبلغان نواعتزالی بر علم و عقل، سبب غفلت ایشان از اقسام علوم بشری شده است. چرا که علوم بشری بر دو نوع است. بخشی از این علوم هم‌چون علوم ریاضی، منطق و فلسفه، از آن‌جا که بر پایه قیاس صحیح منطقی هستند، به یقین رسیده، اما بیشتر علوم بشری مبتنی بر تجربه است که در آن یقین جای ندارد. با توجه به این تقسیم، باید بیان داشت که اغلب علومی که نومعتزله بر آن اصرار دارند، از قسم دوم هستند.

پی‌نوشت:

[1]. وصفی، محمد رضا، نومعتزلیان، تهران، نگاه معاصر، 1387 ش؛  ص 18.
[2]. شبستری، محمد مجتهد، قرائت نبوی از جهان 1، موجود در وبلاگ دکتر شبستری.