یکی از موضوعات و مسائل اختلافی میان مسلمانان و وهابیان، مسأله تبرک جستن به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و صالحان و آثار به جا مانده از آنان است. مسلمانان در طول تاریخ، به زیارت قبور انبیا، صالحان و علما رفته و با بوسیدن، دست‌کشیدن و گذاشتن صورت بر روی قبور، انبیا، صالحان و علمای خود احترام گذاشته و به آن‌ها تبرک جسته‌اند اما ابن‌تیمیه و اتباع وی این اعمال را حرام دانسته و مسلمانان را به شرک و کفر متهم می‌کنند و آنان را «قبورین» و «عبادت کنندگان قبرها» می‌نامند.

وهابیان اعمال و  رفتار مسلمانان را به رفتار مردم دوران جاهلیت با بت‌های خود، تشبیه کرده و مسلمانان را همانند مشرکین صدر اسلام می‌دانند. ابن‌تیمیه بوسیدن و دست کشیدن بر روی قبر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و قبور سایر انبیا (علیهم السّلام)، صالحین، صحابه و اهل‌بیت (علیهم السّلام) را جایز ندانسته و این مطلب را به تمامی علما نسبت می‌دهد.[1]

اکثر محدثین و فقهای اهل‌سنت با استناد به روایات نقل شده در کتب روایی، تبرک را مشروع و جایز دانسته‌اند. عبدالله بن عمر فرزند خلیفه، ابن مسیب، یحیی بن سعید انصاری و مالک بن انس دست کشیدن و مسح کردن منبر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را به قصد تبرک، جایز دانسته‌اند.[2] احمد بن حنبل پیشوای فکری وهابیت، بوسیدن لمس کردن و دست کشیدن بر روی منبر و قبر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به قصد تبرک و رسیدن با پاداش و ثواب الهی را جایز دانسته است.[3]

ابن‌تیمیه هنگامی که با این سخن و موضع‌گیری احمد بن حنبل مواجه می‌شود، تعجب می‌کند و می‌گوید: از احمد تعجب می‌کنم. او نزد من با عظمت است. آیا این کلام احمد بن حنبل است؟[4] ما نیز از موضع‌گیری ابن‌تیمیه در قبال احمد بن حنبل تعجب می‌کنیم و از خود می‌پرسیم: چرا ابن‌تیمیه احمد بن حنبل را متهم به شرک و کفر و بدعت نکرده است؟!

محمد بن ادریس شافعی با استناد به روایات و موارد ذکر شده، بوسیدن تمامی اماکن مشرفه، دست‌ها و پاهای انسان‌های صالح را به قصد تبرک عملی نیکو و پسندیده و جایز می‌داند.[5] محب‌الدین طبری نیز با جایز دانستن بوسیدن و مس کردن حجر‌الاسود معتقد است: تمامی علمای صالح این عمل را انجام می‌داده‌اند.[6] ابوالعباس احمد رملی شافعی نیز درباره تبرک، چنین فتوا داده است: اگر انسان به قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) یا ولیّ یا عالمی دست بکشد و یا آن را به قصد تبرک ببوسد، اشکال ندارد.[7] ابن ابی صیف یمانی شافعی یکی از علمای مکه نیز بوسیدن قرآن، احادیث و قبور صالحان را جایز دانسته است.[8] همچنین زرقانی مالکی معتقد است بوسیدن قبر شریف پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مکروه است اما اگر به قصد تبرک بوسیده شود، کراهت ندارد.[9]

پی‌نوشت:

[1]. «اتفق العلماء علی أنّ من زار قبر النّبیّ (صلی الله علیه و آله و سلم) أو قبر غیره من الأنبیاء و الصالحین ـ الصحابة و أهل البیت و غیرهم ـ أنّه لا یتمسح به و لا یقبله، بل لیس فی الدنیا من الجمادات ما یشرع تقبیلها إلّا الحجر الأسود.» مجموعة الفتاوی، ابن‌تیمیه حرّانی، مؤسسه دار الوفا، 27، ص 48.
[2]. وفاء الوفا بأخبار دار المصطفی، سمهودی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ج 4، ص 1403.
[3]. «سئل عن تقبیل قبر النّبیّ (صلی الله علیه و آله و سلم) و تقبیل منبره. فقال: لا بأس به.» الجامع فی العلل و معرفة الرجال، احمد بن حنبل، مؤسسة الکتب الثقافیة، بیروت، ج 2، ص 32.
[4]. «قال أبو سعید ابن العلائی: فأریناه (یعنی کلام أحمد بن حنبل) للشیخ تقی الدین بن تیمیّه، قصار یتعجب من ذلک و یقول: عجبت، آحمد عندی جلیل، یقوله هذا کلامه أو معنی کلامه.» عمدة القاری شرح صحیح البخاری، عینی حنفی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ج 9، ص 241.
[5]. «و قال أیضا: و أمّا تقبیل الأماکن الشریفة علی قصد التبرک و کذلک تقبیل أیدی الصالحین و أرجلهم فهو حسن محمود باعتبار القصد و النیّة.» همان.
[6]. «نقل الطیب الناشری عن المحب الطبری أنّه یجوز تقبیل القبر و مسّه؟ قال: و علیه عمل العلماء الصالحین.» وفاء الوفا بأخبار دار المصطفی، سمهودی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ج 4، ص 1406.
[7]. «إن کان قبر نبیّ أو ولیّ أو عالم و استلمه أو قبّله بقصد التبرک فلا بأس به.» الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، علامه امینی، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، قم، ج 5، ص 223.
[8]. «و نقل عن ابن أبی الصیف الیمانی أحد علماء مکة من الشافعیة جواز تقبیل المصحف و أجزاء الحدیث و قبور الصالحین.» فتح الباری بشرح صحیح البخاری، ابن حجر عسقلانی، دار الریان للتراث، قاهره، ج 3، ص 555.
[9]. «تقبیل القبر الشریف مکروه إلّا لقصد التبرک، فلا کراهة.» الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، علامه امینی، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، قم، ج 5، ص 225.