در كالبد شكافى عبادت موحدان يا بت پرستان، كه همگى عمل آنها را «عبادت» مى ناميم، به دو ويژگى بر مى خوريم كه يكى ظاهرى و برونى است و ديگرى باطنى و درونى، و اين دو ويژگى بسان دو عنصر «اكسيژن» و «هيدروژن» كه تشكيل دهنده واقعيت آب اند، ملاك تحقق پرستش و معيار شناسايى افراد حقيقى آن واژه به شمار مى روند.

ويژگى نخست كه آن را در تمام مصاديق عبادت به روشنى لمس مى كنيم، همان «خضوع و فروتنى» يا «تذلّل و خاكسارى» است كه وسيله زبان يا ديگر اعضا ابراز مى شود. در اين ويژگى، البته «عبادت» يا «تكريم» و «پرستش» با «بزرگداشت» يكسانند. از اين رو بايد به دنبال ويژگى دوم رفت كه مى تواند نقش مميّز و جداسازى «مصاديق واقعى» عبادت را از «مصداق نما» و «شبه عبادت»ها بر عهده بگيرد و شناسايى آن، ما را به مقصد رهبرى مى كند.

ويژگى دوم همان انگيزه درونى است كه پرستشگر را به خضوع و خاكسارى وادار مى سازد و به ديگر تعبير: انسانهاى متكبر و خودخواه، لحظاتى انانيّت و كبر خود را كنار نهاده و بر آستان معبود سر مى گذارند و با زبان يا اعضاى ديگر به اظهار تذلل و كوچكى مى پردازند.

آگاهى دقيق از واقعيت انگيزه و راه شناسايى آن، در گرو تحليل انگيزه موحّدان و مشركان است. اگر انگيزه هر دو گروه در قالب خاصى ريخته شود، در جداسازى «عبادت» از «عبادت نما» موفق خواهيم بود.

انگيزه موحدان و پيروان آيين توحيد، به مراتب اخلاص و شناخت آنان از معبود خويش بستگى دارد. و انگيزه درونى آنان را مى توان به دو صورت خصوصى و عمومى تقسيم كرد