يكى از راه هاى تفسير عبادت، مراجعه به معجم ها و فرهنگ ها است.

ابن منظور در «لسان العرب» مى گويد: عبوديت به معنى خضوع و تذلل است.

راغب در «مفردات» آن را اظهار تذلّل معنى نموده واضافه مى كند كه لفظ «عبادت» از لفظ «عبوديت» بليغ تر است، زيرا عبادت به نهايت تذلل مى گويند.

فيروز آبادى در «قاموس» آن را به طاعت، و ابن فارس نيز در «مقاييس» به نرمش و ذلت معنى مى كنند.(1)

اين نوع تعريفها نمى تواند ترسيمگر معنى دقيق عبادت باشد، زيرا اظهار ذلت حتى به صورت بى نهايت عبادت نيست; عبادتى كه اگر انسان آن را در باره غير خدا انجام دهد مشرك مى شود. اظهار كوچكى و فروتنى در برابر پدر و مادر امرى پسنديده و مورد دستور شرع انور بوده ولى پرستش آنان نيست، چنان كه مى فرمايد:

(وَاخْفِضْ لَهُما جناحَ الذُلِّ مِنَ الرَّحْمَة).(2)

«بالهاى فروتنى را در برابرشان (پدر و مادر) از محبت و لطف فرود آر».

نيز به گفته قرآن كريم:خداوند به فرشتگان فرمان داد كه آدم(عليه السلام)را سجده كنند(3) و حتى يعقوب پيامبر (عليه السلام)با فرزندانش در برابر يوسف(عليه السلام)به سجده افتادند.(4)

هرگاه مفهوم عبادت در صِرفِ اظهار تذلل و كوچكى خلاصه شود، بايد گفت فرشتگان و يعقوب و فرزندانش، آدم و يوسف را پرستش كردند و در نتيجه (نعوذ باللّه) غير خدا را پرستيده و در جرگه مشركان قرار گرفتند، و خدا هم به پرستش غير خود فرمان داده!!!

بديهى است اين سخن را هيچ موحدى به زبان نمى آورد. بنابراين بايد گفت تفسير عبادت به «تذلل و اظهار فروتنى» تفسيرى غير دقيق و به اصطلاح «تفسير به اعم» است.

ممكن است تصور شود كه آدم، نقش قبله را داشته و سجده براى خدا بوده است، ولى اين انديشه كاملاً بر خلاف آيه هاى قرآنى است زيرا در اين صورت، وجهى براى اعتراض ابليس و سرپيچى او وجود نداشت، آنجا كه مى گويد:

(ءَأَسْجد لِمَنْ خَلقت طِيناً) .(5)

«آيا بر كسى كه او را از گل آفريده اى سجده كنم؟».

آنچه گفتيم به معنى بى ارزش بودن كار فرهنگ نويسان نيست، زيرا هدف آنان نوعاً تفسير اجمالى كلمه است، نه تعريف و تحديد واقعى آن به صورت ضابطه اى منطقى و علمى.

اكنون به تحليل راه دوم مى پردازيم.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1 . به كتابهاى لسان العرب، مفردات راغب، قاموس اللغة، مقاييس ماده «عبد» مراجعه بفرماييد.
2 . اسراء/24.
3 . (وَإِذ قُلنا للملائكة اسجدوا لآدم) (بقره/36).
4 . (ورفع أيويه على العرش وخروا له سجداً) (يوسف/100).
5. اسراء/61.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------