در منابع معروف مانند صحیح مسلم، بخارى، سنن ترمذى، موطّأ مالک، مسند احمد، سنن نسائى، مصنف عبدالرزاق و کتب دیگر، که همه از منابع مشهور و شناخته شده اهل سنّت است، حدود سى روایت درباره جمع میان نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا بدون سفر و مطر (باران) و خوف ضرر نقل شده است. این روایات عمدتاً به پنج راوى معروف بر مى گردد:
1ـ ابن عبّاس
2ـ جابر بن عبدالله انصارى
3ـ ابوایّوب انصارى
4ـ عبدالله بن عمر
5ـ ابوهریره
که بخشى از آنها ذیلا از نظر خوانندگان محترم مى گذرد:
1ـ ابوالزبیر از سعید بن جبیر از ابن عبّاس نقل مى کند: «صلّى رسول الله(صلى الله علیه وآله) الظهر والعصر جمیعاً بالمدینة فى غیر خوف و لا سفر ; رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نماز ظهر و عصر را هر دو با هم به جا آورد در حالى که نه ترسى بود و نه سفرى».
ابوالزبیر مى گوید از سعید بن جبیر پرسیدم چرا پیامبر(صلى الله علیه وآله) چنین کارى را کرد؟
سعید گفت: من نیز همین سؤال را از ابن عبّاس پرسیدم، در جواب گفت: «أراد أن لا یَحْرَجَ أحداً من أمّته; مقصود حضرت این بود که هیچ یک از امّتش به زحمت نیفتد».(1)
2ـ در حدیث دیگرى از ابن عبّاس مى خوانیم: «جمع رسول الله(صلى الله علیه وآله)بین الظهر و العصر و المغرب و العشاء فى المدینة فى غیر خوف و لا مطر; پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در میان نماز ظهر و عصر و مغرب وعشا در مدینه بدون خوف و باران جمع کرد و در ذیل حدیث دارد: از ابن عباس پرسیدند، مقصود پیامبر از این کار چه بود؟
در جواب گفت: «أراد أن لا یحرج; مقصود حضرت این بود که هیچ یک از مسلمانان به زحمت نیفتد».(2)
3ـ عبدالله بن شقیق مى گوید: «خطبنا ابن عبّاس یوماً بعد العصر حتّى غربت الشمس و بدت النجوم و جعل الناس یقولون الصلاة الصلاة! قال فجائه رجل من بنى تمیم لا یفتر و لا یتنى : الصلوة، الصلوة فقال: ابن عبّاس أتعلمنى بالسنّة، لا أمّ لک ثمّ قال: رأیت رسول الله(صلى الله علیه وآله)جمع بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء قال عبدالله بن شقیق: فحاک فى صدرى من ذلک شىء فأتیت اباهریرة فسألته، فصدّق مقالته ; عبدالله بن شقیق مى گوید: روزى ابن عبّاس براى ما بعد از نماز عصر خطبه خواند تا آفتاب غروب کرد و ستاره ها ظاهر شد. مردم صدا زدند نماز نماز، سپس مردى از طایفه بنى تمیم آمد و پیوسته مى گفت: نماز نماز! ابن عبّاس گفت: تو مى خواهى سنّت پیامبر(صلى الله علیه وآله) را به من یاد بدهى، اى بى ریشه! رسول خدا(صلى الله علیه وآله) میان نماز ظهر و عصر (همچنین) مغرب و عشا را جمع کرد. عبدالله بن شقیق مى گوید: در دل من شکّى پیدا شد نزد ابوهریره آمدم، از او پرسیدم، او سخن ابن عبّاس را تصدیق کرد»!(3)
4ـ جابر بن زید مى گوید: ابن عبّاس گفت: «صلّى النبى(صلى الله علیه وآله) سبعاً جمیعاً و ثمانیاً جمیعاً; پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) هفت رکعت با هم، و هشت رکعت با هم نماز خواند (اشاره به جمع میان نماز مغرب و عشا، و نماز ظهر و عصر است».(4)
5ـ سعید بن جبیر از ابن عبّاس نقل مى کند: «جمع رسول الله(صلى الله علیه وآله)بین الظهر والعصر و بین المغرب و العشاء بالمدینة من غیر خوف و لا مطر قال : فقیل لابن عبّاس: ما أراد بذلک؟ قال: أراد أن لا یحرج أمّته; پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در مدینه میان ظهر و عصر و میان مغرب و عشا جمع کرد، بى آن که خوف (از دشمن) یا باران وجود داشته باشد، از ابن عبّاس پرسیدند، مقصود حضرت از این کار چه بود؟ گفت: مى خواست امّتش به زحمت نیفتد».(5)
6ـ احمد حنبل شبیه همین معنا را در کتاب مسند خود از ابن عبّاس نقل کرده است.(6)
7ـ مالک امام معروف اهل سنّت در کتاب «موطّأ» بى آن که سخنى از «مدینه» به میان آورد از ابن عبّاس نقل مى کند: «صلّى رسول الله(صلى الله علیه وآله)الظهر والعصر جمیعاً و المغرب و العشاء جمیعاً فى غیر خوف و لا سفر; رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نماز ظهر و عصر را با هم و نماز مغرب و عشا را با هم بجا آورد، بى آن که خوف (از دشمن) یا باران وجود داشته باشد».(7)
8ـ در کتاب «مصنف عبدالرزاق» آمده است که عبدالله بن عمر گفت: «جمع لنا رسول الله(صلى الله علیه وآله) مقیماً غیر مسافر بین الظهر والعصر و المغرب فقال رجل لابن عمر : لم ترى النبى(صلى الله علیه وآله)فعل ذلک؟ قال: لأن لا یحرج أمّته ان جمع رجل; پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در حالى که مسافر نبود، ظهر و عصر را با هم خواند، کسى از ابن عمر پرسید، فکر مى کنى چرا پیامبر(صلى الله علیه وآله) این کار را کرد؟ گفت: براى این که اگر شخصى میان این دو جمع کرد، کسى از امّت به زحمت نیفتد، (و مورد ایراد واقع نشود)».(8)
9ـ جابر بن عبدالله مى گوید: «جمع رسول الله(صلى الله علیه وآله) بین الظهر والعصر والمغرب والعشاء فى المدینة للرخص من غیر خوف و لا علّة ; رسول خدا(صلى الله علیه وآله) میان نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا را جمع کرد تا اجازه و ترخیص براى امّت باشد، حتّى در آن جا که خوف یا مشکل دیگرى در کار نباشد».(9)
10ـ ابوهریره نیز مى گوید: «جمع رسول الله(صلى الله علیه وآله) بین الصلوتین فى المدینة من غیر خوف; رسول خدا(صلى الله علیه وآله) میان دو نماز در مدینه بدون ترس (از دشمن) جمع کرد».(10)
11ـ عبدالله بن مسعود نیز نقل مى کند: «جمع رسول الله(صلى الله علیه وآله)، بین الأولى و العصر و المغرب و العشاء فقیل له فقال: صنعته لئلاّ تکون أمّتى فى حرج; رسول خدا(صلى الله علیه وآله)در مدینه میان نماز ظهر و عصر، و مغرب و عشا جمع کرد، کسى از علّت آن سؤال کرد، حضرت فرمود: من این کار را کردم تا امّت من به زحمت نیفتند».(11)
و احادیث دیگر;
در این جا دو سؤال مطرح است:
* * *
1. صحیح مسلم، جلد 2، صفحه 151 .
2. صحیح مسلم، جلد 2، صفحه 152 .
3. همان مدرک.
4. صحیح بخارى، جلد 1، صفحه 140 (باب وقت المغرب).
5. سنن ترمذى، جلد 1، صفحه 121، حدیث 187.
6. مسند احمد، جلد 1، صفحه 223.
7. موطّأ مالک، جلد 1، صفحه 144 .
8. مصنف عبدالرزّاق، جلد 2، صفحه 556.
9. معانى الآثار، جلد 1، صفحه 161.
10. مسند البزّاز، جلد 1، صفحه 283.
11. المعجم الکبیر طبرانى، جلد 10، صفحه 219، حدیث 10525.