طرح مسأله
نماز مهمترین رابطه خلق با خالق، عالى ترین برنامه تربیت، وسیله تهذیب نفوس و خودسازى، ناهى از فحشا و منکر و سبب قرب الى الله است، و نماز با جماعت سبب قوّت و قدرت مسلمین و وحدت صفوف آنها و سرزندگى و بالندگى جامعه اسلامى است.
نماز به طور اصولى در هر شبانه روز پنج بار انجام مى شود، و قلب و روح انسان به طور مداوم در این چشمه زلال فیض الهى شستشو مى گردد. پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نماز را مایه روشنى چشم خود مى دانست و «قُرَّةُ عَیْنِى فِى الصَّلاَةِ»(1) مى فرمود. آن را معراج مؤمن مى شمرد و نداى «الصَّلَوةُ مِعْرَاجُ الْمُؤْمِنِ»(2) سر مى داد، و آن را وسیله تقرّب پرهیزگاران به خدا معرّفى مى کرد «الصَّلاَةُ قُرْبَانُ کُلُّ تَقِىٍّ».(3)
در این جا سخن در این است که آیا جدا ساختن پنج نماز در پنج وقت یک حکم الزامى است که بدون آن نماز باطل است (مانند نماز قبل از وقت) یا مى توان نماز را در سه وقت نیز انجام داد، (ظهر و عصر با هم و مغرب و عشا نیز با هم انجام گیرد).
علماى تشیّع ـ به پیروى از مکتب اهل بیت(علیهم السلام) ـ عموماً اتّفاق نظر دارند که انجام نماز در سه وقت جایز است هر چند افضل و برتر انجام نماز در پنج وقت است.
ولى فقهاى اهل تسنّن غالباً ـ جز عدّه کمى ـ انجام نماز را در پنج وقت واجب مى شمرند، (تنها جمع میان نماز ظهر و عصر روز عرفه در عرفات، و مغرب و عشاى شب عید قربان را در مشعر الحرام جایز مى دانند، و بسیارى از آنان، در سفر یا در مواقع بارانى که آمد و رفت به مسجد براى نماز جماعت مشکل است نیز، جمع میان دو نماز را جایز شمرده اند).
از نظر فقهاى شیعه ـ همان گونه که گفته شد ـ در عین تأکید بر افضلیّت نماز در پنج وقت و جدا از هم، مسأله ترخیص و اجازه در انجام نمازها در سه وقت یک عطیّه الهى براى تسهیل در امر نماز و توسعه بر مردم محسوب مى شود، و آن را هم آهنگ با روح اسلام که «شریعت سمحة سهلة» است، مى دانند.
و تجربه نشان داده که تأکید بر نماز در پنج وقت، گاه سبب مى شود که اصل نماز به فراموشى سپرده شود و گروهى از مردم نماز را ترک کنند.
* * *
1. مکارم الاخلاق، صفحه 461 .
2. هر چند این جمله را در جوامع روایى نیافتیم، ولى به قدرى معروف است که علاّمه مجلسى در لابه لاى بیاناتش به آن استشهاد مى کند. (بحارالانوار، جلد 79، صفحه 248 و 303)
3. کافى، جلد 3، صفحه 265، حدیث 26 .