آیین تشیّع از کجا به وجود آمد، و چگونه رشد پیدا کرد؟ نخستین کسى که بذر تشیّع را پاشید که بود؟ و چگونه این نهال برومند رشد کرد و به ثمر رسید و گل و میوه داد؟ تا آنجا که حتى بسیارى از زمامداران اسلام به آن گرویدند، و جمعى از خلفاى بنى عباس، و وزراى معروف دولت عباسى در برابر آن خضوع نمودند؟
چه کسانى با خونهاى پاک خود این نهال را آبیارى کردند؟ و چگونه بر اثر اشتباهات و انحرافات خلفاى اموى و عباسى، مردم به ائمه اهل بیت(علیهم السلام) پناه بردند؟ اینها مسایلى است که در این فصل باید مورد بررسى قرار گیرد.
نخستین کسى که بذر تشیّع را در سرزمین اسلام پاشید شخص بنیانگذار جهان اسلام حضرت محمّد(صلى الله علیه وآله) بود، یعنى بذر «تشیّع» و «اسلام» همراه هم و ملازم یکدیگر افشانده شدند و پیامبر همواره آن را آبیارى مى کرد و مراقبت مى نمود تا نهال آن برومند، و شاخه هاى آن پر گل شد(1)، و سرانجام بعد از وفات او میوه داد.
گواه این سخن، احادیثى است که از شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده. و راویان آن شیعه نیستند، تا به گفته احمد امین و امثال او چون عقیده به «رجعت» دارند روایات آنها اعتبار نداشته باشد! و یا تصور شود که مى خواهند کوره آتش خود را سوزان تر کنند!
نخیر بلکه، راویان این احادیث تمام از بزرگان علماى اهل سنّت مى باشند، این احادیث از طرق معتبره اى نقل شده که هیچ عاقلى (با در نظر گرفتن اوضاع و احوال این احادیث) نمى تواند در صحت آنها تردید کند، یا احتمال جعل و دروغ در مورد آنها بدهد.
در اینجا تنها به قسمتى از این احادیث که از سابق به خاطرم مانده، و در ضمن مطالعاتى که به خاطر مسائل دیگرى بود به آنها برخورد کرده ام اشاره مى شود:
1. سیوطى دانشمند معروف اهل سنّت در کتاب تفسیر خود به نام «الدر المنثور فى تفسیر کتاب الله بالمأثور» در ذیل آیه شریفه (أُوْلَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ)(1)از «ابن عساکر» از جابربن عبدالله از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) چنین نقل مى کند: «کُنّا عِنْدَ النَّبِیِّ(صلى الله علیه وآله)فَأقْبَلَ عَلِیٌ(علیه السلام) فقال النَّبِىُّ(صلى الله علیه وآله): وَالَّذی نَفْسِی بِیَدِهِ إنَّ هَذَا وَ «شِیعتَهُ» لَهُمُ الْفَائِزُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ; جابر مى گوید: ما نزد پیامبر(صلى الله علیه وآله) بودیم که على(علیه السلام) به سوى ما آمد، پیغمبر فرمود: این و «شیعیان» او رستگاران در روز قیامتند» و در این هنگام آیه شریفه(إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ)(2) نازل گردید.(3)
2. و نیز از ابن عدى از ابن عباس نقل مى کند: «لَمّا نَزَلَتْ(إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ...) قَالَ رَسُولُ اللهِ لِعَلِیٍّ: هُوَ أنْتَ وَشِیعَتُکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ رَاضِینَ مَرْضِیِّینَ; هنگامى که آیه شریفه (إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ) نازل گردید پیامبر(صلى الله علیه وآله) به على(علیه السلام)فرمود: این درباره تو و شیعیان تو در روز قیامت است، هم شما از خدا خشنود خواهید بود، و هم او از شما».(4)
3. و همچنین ابن مردویه از على(علیه السلام) نقل مى کند که فرمود:
«قالَ لِی رَسُولُ اللهِ: أَلَمْ تَسْمَعْ قَوْلِ اللهِ(إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ) هُمْ أنْتَ وَشِیعَتُکَ وَمَوْعِدِی وَمَوْعِدُهُمُ الْحَوْضَ إذا جاءَتِ الاُمَمُ لِلْحِسَابِ تُدْعَوْنَ غُرّاً مُحَجَّلِینَ; پیغمبر خدا به من فرمود آیا این کلام خدا را نشنیده اى که مى فرماید: کسانى که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند بهترین مخلوقات هستند؟ منظور، تو و شیعیانت مى باشند، و میعادگاه من و آنها حوض کوثر است، هنگامى که امّت ها براى حساب در پیشگاه خداوند حاضر مى گردند دعوت مى شوید در حالى که پیشانى و دست و پاى شما مى درخشد».(5)
این سه حدیث را سیوطى در «الدرّ المنثور» نقل کرده، و دانشمند معروف اهل سنّت «ابن حجر» نیز بعضى از آنها را در کتاب خود «صواعق» از «دارقطنى» نقل نموده است.(6)
4. و نیز ابن حجر از «ام سلمه» از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل مى کند که فرمود: «یا عَلِیُّ أنْتَ وَأصْحَابُکَ فِی الْجَنَّةِ; تو و یاران تو در بهشت خواهید بود».(7)
5. ابن اثیر در «نهایه» در ماده لغت «قمح» چنین نقل مى کند: «وفِی حَدِیثِ عَلِیٍّ(علیه السلام) قَالَ لَهُ النَّبِیُّ(صلى الله علیه وآله): سَتَقْدِمُ عَلَى اللهِ أنْتَ وَشِیعَتُکَ رَاضِینَ مَرْضِیِّینَ، وَیَقْدِمُ عَلَیْکَ عَدُوُّکَ غِضَاباً مُقْمِحِینَ، ثُمَّ جَمَعَ یَدَهُ إلى عُنُقِهِ یُرِیهُمُ کَیْفَ الإقْمَاح؟!; در حدیث على(علیه السلام)وارد شده که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به او فرمود: تو و شیعیانت به زودى بر خدا وارد خواهید شد در حالى که هم شما از او خشنود هستید، و هم او از شما، و دشمنان تو با قیافه هاى تاریک در حالى که سرهاى آنها از تنگى غل و زنجیر به بالا نگهداشته شده بر تو وارد مى شوند».(8)
این حدیث را نیز «ابن حجر» گویا در «صواعق»(9) و جمع دیگرى از طرق دیگر نقل کرده اند و از مجموع آنها استفاده مى شود که این حدیث از احادیث مشهوره است.(10)
6. زمخشرى در کتاب «ربیع الأبرار» از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل مى کند که فرمود: «یا عَلِیُّ إذا کانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أخَذْتُ بِحُجْزَةِ اللهِ تَعالى وَأخَذْتَ أنْتَ بِحُجْزَتِی وَأخَذَ وُلْدُکَ بِحُجْزَتِکَ وَأخَذَ شِیعَةُ وُلْدِکَ بِحُجْزِهِمْ فَتَرى أَیْنَ یُؤْمَرُ بِنَا؟!; در روز رستاخیز من متمسک به خدا مى شوم، و تو به من، و فرزندانت به تو متمسک مى شوند و شیعیان آنها به آنها، سپس خواهى دید ما را به کجا مى برند (به سوى بهشت)».(11)
و اگر کتابهاى حدیث مانند «مسند احمد بن حنبل» و «خصائص نسائى» و امثال آنها را بررسى و تتبع کنیم به آسانى مى توانیم چندین برابر این احادیث را جمع آورى نماییم.(12)
بنابراین هنگامى که شخص بنیانگذار اسلام(صلى الله علیه وآله) کراراً در سخنان خود از «شیعه» على بن ابیطاب(علیه السلام)نام مى برد و مى گوید: آنها در روز قیامت در امانند، رستگارانند، از خداوند راضى اند، و خدا هم از آنها راضى است، و در این هم تردید نیست که تمام کسانى که پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) را به عنوان فرستاده خدا مى شناسند و به مقام نبوّت او ایمان دارند و مى دانند سخنى از روى هوا و هوس نمى گوید (وَمَا یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْىٌ یُوحَى)(13) به این گفته ها ایمان خواهند داشت.
* * *
1 و 2 . سوره بینه، آیه 7.
3. درالمنثور، ج 6، ص 379 .
4 . همان مدرک به نقل از ابن عدی .
5 . همان مدرک به نقل از ابن مردویه; روح المعانى، ج 30، ص 207.
6 . الصواعق المحرقه، ص 96 .
7 . مجمع الزوائد، ج 10، ص 21; الصواعق المحرقه، ص 96 .
8 . النهایة فی غریب الحدیث والأثر، ج 4، ص 106، ماده «قمح».
9 . الصواعق المحرقه، ص 154 چاپ قاهره ; فصول المهمة، ص 105 ; مجمع الزوائد، ج 9، ص 131 به نقل از معجم اوسط طبرانى; لسان العرب، ج 2، ص 564، چاپ بیروت; شواهد التنزیل حسکانى، ج 2، ص 357 ; کنزالعمال، ج 13، ص 156 چاپ حلب .
10 . الصواعق المحرقه، ص 96 .
11 . ربیع الأبرار، ج 1، ص 808 ; اساس البلاغة، ص 155; نظم درالسمطین، ص 243.
12 . شیخ محمّد امین انطاکى همان عالم مجاهدى که در گذشته یکى از دانشمندان معروف اهل سنّت در «سوریه» محسوب مى شد و اکنون پس از مطالعات فراوانى مذهب «اهل بیت(علیهم السلام)» را اختیار کرده در کتاب جالب خود که به نام «لماذا اخترت مذهب اهل البیت»؟ (چرا مذهب تشیّع را انتخاب کردم؟) در فصلى تحت عنوان مدح النبى(صلى الله علیه وآله) شیعة على واهل بیته(علیهم السلام) والواضع الاول لاسم التشیّع: (نخستین کسى که نام شیعه را وضع کرد) احادیث فراوانى از مدارک معروف دانشمندان اهل سنّت در این زمینه نقل نموده است شرح حال شیخ محمد مرعى امین انطاکى در کتاب المستبصران، ج 1، ص 371 به بعد آمده است.
13 . سوره نجم، آیه 3 و 4.