حيات برزخى از اصول اعتقادىِ همه مسلمانان جهان است ، و شخصيتهاى مشهور و پر نفوذ اسلام كه در رساله هاى خود به تبيين عقايد اسلامى پرداخته اند آن را جزو مسلّمات گرفته اند. ذيلاً به برخى كلمات دانشمندان نامدار اهل سنّت اشاره مى كنيم:

1. احمد بن حنبل (متوفاى 241) مى گويد: عذاب قبر حق است و از دين و خداى شخص ميّت سؤال مى شود، و او جايگاه خود را در دوزخ و يا بهشت مى بيند، همچنانكه سؤال قبر نيز به وسيله دو فرشته، واقعيّت دارد.(1)

2. ابوجعفر طحاوى (متوفاى 321) مى نويسد: ما به عذاب قبر درباره كسى كه شايسته اين عذاب است ايمان داريم، همچنان كه به سؤال دو فرشته در قبر درباره خدا و دين و پيامبر از ميّت، اعتقاد داريم، به نحوى كه در روايات از رسول خدا وارد شده است.

3. (2)ابوالحسن اشعرى (متوفاى260ـ 324) در رساله اى كه در عقايد تنظيم كرده مى نويسد: ما به عذاب قبر ،حوض كوثر،ميزان، صراط و برانگيخته شدن مردگان پس از مرگ، معتقديم.(3)

4. بزدوى(متوفاى 331) مى نويسد: سؤال دو فرشته در قبر، نزد اهل سنت حق است و فرد مؤمن، قدرت پاسخ دادن به آنان را دارد.(4)

5. امام رازى در تفسير آيه (وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالّذى لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ) مى نويسد: اين آيه گواه بر حيات برزخى انسانها قبل از رستاخيز است. چنانكه اين گفتار پيامبر نيز كه مى فرمايد: قبر باغى از باغهاى بهشت و يا گودالى است از حفره هاى دوزخ است، گواهِ ديگرِ اين حقيقت است. سپس مى افزايد: اخبار در عذاب و ثواب قبر، قريب به حدّ تواتر است.(5)

6. ابن تيميه(متوفاى 726) مى گويد: احاديث صحيح و متواتر بر بازگشت روح به بدن هنگام سؤال، دلالت دارد.(6)

7. تفتازانى (متوفاى 791) آيات سه گانه زيرا را گواه بر وجود حيات برزخى مى داند:

الف: (النّار يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدوّاً وَعَشِيّاً) .(7)
«آل فرعون روز و شب پيش از رستاخيز بر آتش عرضه مى شوند».

ب: (اغرقُوا فَأُدْخِلُوا ناراً).(8)
«قوم نوح به كيفر خطاهاى خود در آب غرق شدند سپس وارد آتش گشتند».

ج: (رَبّنا أَمَتْنا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتيْنِ).(9)
«گفتند خدايا ما را دوبار زنده كردى و دوبار ميراندى».

احياى نخست، احياى پس از مرگ در عالم برزخ است.و احياى دوم نيزبه هنگام نفخ صور است. يعنى تمام برزخيان پيش از روز رستاخيز مى ميرند و بعداً به وسيله نفخ صور برانگيخته مى شوند.(10)

كلام دانشمندان مشهور اهل سنت را آورديم. از نظر شيعه نيز، «حيات برزخى» ، امرى مسلّم بوده و در اين زمينه، همين بس كه بزرگانى چون شيخ صدوق و شيخ مفيد آن را جزو عقايد شيعه نوشته اند.(11)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1 . احمد بن حنبل: السنة: 50.
2 . ابو جعفر طحاوى: شرح العقيدة الطحاوية، قسمت متن:396.
3 . الابانه، اصل 26.
4 . اصول الدين:165، مسأله 48.
5 . فخر رازى، مفاتيح الغيب:4/146و 149.
6 . ابن قيم الجوزيه: الروح: 50.
7 . غافر/46.
8 . نوح/25.
9 . غافر/11.
10 . شرح المقاصد:5/112ـ114.
11 . شرح عقايد صدوق:44 و أوائل المقالات، ص 49، چاپ تبريز.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------