مراسم تلقين كه در بخش پيش از آن بهره گرفتيم، علاوه بر آنكه گواه بر حيات جاودانه بشر پس از مرگ است، نشانه وجود رابطه بين ما و درگذشتگان نيز هست. مسأله وجود رابطه به قدرى روشن است كه طبق نقل بخارى از انس بن مالك از پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)، آن كس كه در قبر نهاده مى شود صداى كفشهاى تشييع كنندگان نيز به گوش او مى رسد.

گفتگوى(1) ابو بكر و على بن ابى طالب (عليه السلام)با پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم)آنگاه كه به لقاء اللّه پيوست نيز مؤيّدى بر وجود ارتباط ميان انسان و جهان ديگر است.

ابن هشام در سيره خود مى نويسد: روزى كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم)در گذشت، ابوبكر به بالين پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)آمد روپوش صورت پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)را كنار زد و او را بوسيد و به او چنين گفت:
«بأبى أنت وأُمّى أمّا الموتة التى كتب اللّه عليك فقد ذقتها ثمّ لن تصيبك بعدها موتة أبداً».(2)
«پدر ومادرم فداى تو مرگى كه خدا بر تو نوشته بود چشيدى، سپس پس از اين مرگى نخواهى داشت.»، آنگاه صورت حضرت را پوشاند.

امير مؤمنان (عليه السلام)نيز آنگاه كه پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)را غسل داد به او چنين خطاب كرد:
پدر ومادرم فداى تو باد! با مرگ تو رشته نبوت و وحى الهى و اخبار آسمانها كه هرگز با مرگ كسى بريده نمى شود، قطع گرديد. اگر نبود اينكه ما را به شكيبايى در برابر ناگواريها دعوت فرموده اى آنچنان در فراق تو اشك مى ريختم كه سرچشمه اشك را مى خشكانيدم ;ولى حزن و اندوه ما در اين راه، باقى و مستمرّ است و اين اندازه در راه تو بسيار كم است و جز اين چاره نيست. پدر و مادرم فداى تو باد، ما را در سراى ديگر يادآورى كن و در يادخود نگاهدار!(3)

چه جمله اى بالاتر و روشن تر از اينكه امام مى گويد:
«أُذكرنا عندَ ربِّك واجعلنا من بالك» :ما را پيش پروردگار ياد كن، و ما را به خاطر بسپار.

اين حديثها و دهها نظاير آن به روشنى گواه مى دهند كه ارتباط انسان با جهان ديگر، باقى و برقرار است.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1 . صحيح بخارى:2/90، باب الميت يسمع خفق النعال.
2 . سيره ابن هشام2/656.
3 . بأبى أنت و أُمّى يا رسول اللّه لقد انقطع بموتك ما لم ينقطع بموت غيرك من النبوة والأنباء وأخبار السماء...(نهج البلاغه عبده، خطبه 230).
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------