دوران معتمد عباسی (256ـ 279هـ):
پس از مهتدی، تركان احمد بن متوكل را كه در زندان به سر می‏برد، بر تخت نشاندند او را «المعتمد علی الله‏» خواندند. او در سال 262هـ پايتخت را از سامرا به بغداد منتقل كرد([1066]). معتمد بسيار بی‏ كفايت بود و به همان ميزان عيّاش و باده ‏گسار؛ از اينرو، كارها به دست برادرش طلحه، مقلب به «موثق» بود. او مردی كاردان و با شهامت بود و جبران ضعف و سستی خليفه را می‏كرد. ابن طقطقی گويد:
«... و كانت دولة المعتمد، دولة عجيبة الوضع، كان هو و أخوه الموثق طلحة، كالشريكين في الخلافة، للمعتمد الخطبة و السكة و التسمّي بإمرة المؤمنين، ولأخيه طلحة الأمور و النهي وقود العساكر و محاربة الأعداء و مرابطة الثغور و ترتيب الوزراء و الأمراء، و كان المعتمد مشغولاً عن ذلك بلذّاته»([1067])
موثق، برای چيره شدن بر مشكلات همواره تلاش می‏كرد. او با شايستگی، گروه‌ های مختلف سپاه را گرد آورد و از آنان برای دفع شورشيان و مدعيان قدرت، سود جست. بدين ترتيب، او با مشغول كردن امرا و لشكريان ترك، آنان را از تهديد و تعرض نسبت به خلافت و خليفه بازداشت و نيروی آنان را متوجه مخالفان كرد.([1068])
همان گونه كه گذشت، معتمد از 256 تا 279، يعنی نزديك به 23 سال خليفه بود. مدتی بسيار طولانی. دوران خلافت او از مجموع خلافت متوكل، منتصر، مستعين، معتز و مهتدی هم بيشتر بود؛ ازاين رو شايسته است تا به او و دورانش بيشتر پرداخته شود تا روشن شود درمدت طولانی حكومت او وبرادرش موثق، چه گذشت.
پاورقي ها: ------------------------------------------------------------------------------------
[1066]) التنبيه والإشراف؛ المسعودي؛ ص335.
[1067]) الفخري؛ ص250.
[1068]) تاريخ خلافت عباسی از آغاز تا پايان آل بويه؛ خضری؛ ص105.