افریقای مرکزی با 5/8 میلیون کیلومتر مربع وسعت متجاوز از 25% جمعیت این قاره را در خود جای داده است ، که تراکم نسبی آن چیز در حدود 12 نفر در کیلومتر مربع می باشد . البته پراکنده بودن اقوام درجنگلها و وجود افرادی که در واحه های صحرایی سکونت دارند و نیز تحرک و جابجائی عشایر و قبایل تا حدودی آمار دقیق نواحی افریقای مرکزی را دچار اشکال می نماید . گسترش صحاری کبیر افریقا در این قلمرو وجود آب و هوای گرم و مرطوب استوایی همراه با جنگلهای متراکم و انبوه استوایی ، امراض خاص این مناطق ، درگیری و نزاعهای قبیله ای ، فشارهای سیاسی و مسئله آوارگان ، عدم توسعه بهداشت و امکانات داروئی از عوامل کمی جمعیت افریقای مرکزی حتی کمتر از نیجریه ( واقع در افریقای غریب ) سکنه دارند . و تنها ، کشور زئیر با بیش از 30 میلیون سکنه رقم بالایی را به خود اختصاص داده است . « افریقای مرکزی » کمترین سکنه را دارد سودان با[428]2500000 کیلومتر مربع نه تنها پروسعت ترین کشور صحرا و افریقای مرکزی است بلکه وسیع ترین کشور افریقا می باشد . رواندا با 26000 کیلومتر مربع کمترین وسعت را دارد .
از لحاظ سیمای طبیعی ، این ناحیه از افریقا را به سه قسمت تقسیم می کنند : ناحیه صحرا : که در عرض افریقا از اقیانوس اطلس تا دریای سرخ امتداد دارد . بدلیل برهنه بودن زمین بادهای گرم و خشک توام با توده های شن و خاک در صحرا می وزد و صخره ها ، دشت ها و تپه های وسیعی از شن و ماسه را تشکیل می دهد . آب و هوای گرم و خشک دارد و بدلیل فقدان رطوبت اختلاف دما در آن زیاد است در حالی که نقاط مرکزی صحرا حتی 15 میلی متر باران هم دریافت نمی کنند بقیه نقاط آن که در کوهستانها واقعند تا 250 میلی متر باران دارند . گروههایی از قبایل عرب و بربر ( تیبووطوارق ) و عده ای از سیاهان در کنار واحه های صحرا به امور کشاورزی مشغولند ، صحرا علیرغم جهات منفی جغرافیائی از ذخائر غنی نفت و سایر معادن بهره مند است . اساس اقتصاد مردمان آن بر کشاورزی و دامداری استوار می باشد .
ناحیه افریقای مداری که دارای دو فصل مرطوب و خشک می باشد و بین مدار راس السرطان و خط استوا قرار گرفته است ، در این منطقه جنگل ها انبوه نبوده و در لابلای آنها فعالیت های کشاورزی صورت می گیرد . گیاهانی چون قهوه ، نخل روغنی ، برنج ، نارگیل ، و موز در افریقای مداری به عمل می آید .
ناحیه افریقای استوایی که بدلیل عبور خط استوا آب و هوای گرم و مرطوب دارد و جنگل های انبوه از ویژگی های آن است . برخی کشورهای این منطقه از آب و هوای قرینه برخوردارند . غلبه نژادی با سیاهان است اسلام در نواحی مرکزی افریقا از قرن دهم گسترش یافت . یکی از دولت های مقتدر در ناحیه صحرای مرکزی که مسلمانان آن را بوجود آوردند ، دولت کانم بود که تا قرن نوزدهم استوار ماند .
دولت اسلامی مذکور در حدود قرن نهم در سواحل شمال شرقی دریاچه چاد بوجود آمد و در قرن سیزدهم دامنه قلمرو خود را در سودان مرکزی وسعت داد . البته[429]سودان در قدیم منحصر به قلمرو کنونی نبوده و منطقه وسیعی است . در جنوب صحرا که مسلمانان آن را « بلاد السودان یا سرزمین سیاهان » می نامند . و از غرب تا اقیانوس اطلس و از شرق تا فلات اتیوپی گسترش دارد . مساحت این ناحیه به 5 میلیون کیلومتر مربع بالغ می گردیده و فاصله شمالی - جنوبی آن 1000 کیلومتر و از شرق تا غرب 5500 کیلومتر طول داشته است . این دولت در پایان قرن چهاردهم پایتخت خود را به منطقه « برنو » در جنوب غربی دریاچه چاد انتقال داد و از آن زمان بنام دولت « برنو » معروف گشت . دولت اسلامی سونگایی نیز در قرون وسطی در سودان غربی تشکیل شد و در زمان پادشاهی محمد توره ( 1528 - 1493م ) به اوج قدرت خود رسید و در قرون 15 و 16 ، مهمترین دولت این قلمرو محسوب می گردید.
دولت دیگری که در صحرا تاسیس شد و مشی اسلامی داشت ، تکرور بود . این دولت اسلامی در دره رود سنگال سفلا واقع بود و مردمش به توکولور(8)معروف بودند که هنوز این عنوان به کار می رود ولی فرمانروای آنان اجداد فولانی ها بودند . مورخین مسلمان عقیده دارند که در نیمه قرن یازدهم تکرار اولین دولت آفریقای جنوب صحرا بود که اسلام را پذیرفت و در پهنه ای که تحت قلمرو هیجدهم و و اوایل قرن نوزدهم از این نقاط در سراسر افریقای غربی گسترش یافت . یکی از فتوحات جالب تکرورها تصرف آخرین پایتخت غنا در سال 1230م بود و امپراطوری مذکور که در افریقای غربی 5 قرن دوام آورده بود ، به آخر رسانیدند . (9)
از صد میلیون سکنه منطقه صحرا و افریقای مرکزی بیش از 40 میلیون نفر پیرو آئین حیات بخش اسلام هستند . در کشورهای سودان ، نیجر ، چاد و افریقای مرکزی اکثریت با مسلمانان است . بوروندی کمترین درصد مسلمانان را دارد ( با 5% ) .
پاورقي:-----------------------------------------------------------------
8 - tukolor
9 - تاریخ افریقا بزیل دیوید سن ص 177 .