جمهوری سوریه با 185180 کیلومتر مربع ، در جنوب غربی آسیا و شرق دیای مدیترانه واقع است . این کشور از شمال به ترکیه ، از شرق و جنوب به عراق از جنوب غربی به فلسطین و از غرب به لبنان محدود می باشد ، اردن نیز همسایه جنوبی این کشور است .
بخش غربی آن شامل کوهها و دره هایی است که اکثر سکنه سوریه در ان واقع شده و بدلیل مجاورت با دریای مدیترانه ، تابستانهای گرم و زمستانهای معتدل دارد . جلگه ها درنواحی جنوب و جنوب غربی قرار دارد . بایبانها که بخش عظیمی از سوریه را پوشانیده درنواحی شرقی است و آب و هوای گرم و خشک بر ان حاکم ایت . رود فرات بخش شرقی این کشور را مشروب می کند .
سوریه از مناطق بسیار قدیمی و مسکونی آسیا است که در هزاره سوم قبل از میلاد قوم سامی آموری در آن ساکن شده اند و حکومتی که تشکیل دادند تا 17 ق . م برپا بود . قسمت هایی از سوریه در قرون قبل از میلاد جزو فنیقیه ( لبنان ) بود .
بعد از تجزیه دولت روم به دو بخش شرقی و غربی ، سوریه و جزو قلمرو امپراطوری روم شرقی ( بیزانس ) گردید . در قرن هفتم میلادی ( سال سیزدهم هجری ) خالد بن ولید سوریه را فتح نمود و بدین ترتیب این کشور که آن زمان به شام معروف بود جزو بلاد اسلامی گردید . البته تا قبل از قرون جدید شام ، شامل سوریه ، لبنان فعلی و بخش هایی از اردن و فلسطین بود که[132]تا سال 1926م لبنان جزو آن بود . در زمان خلافت عثمانی ، حکومت شام به معاویه واگذار شد . دمشق از سال 41 ه . ق مرکز خلافت امویان بود . معاویه برای تثبیت حکومت خود و از سر ستیزی که با حضرت علی (ع) و یارانش داشت ، جنگ صفین را بر علیه حضرت علی (ع) ترتیب داد و بسیاری از اصحاب و یاران آن امام را به طرز فجیعی به شهادت رسانید . همچنین معاویه دومین امام شیعیان حضرت امام حسن مجتبی (ع) را مسموم و شهید نمود . سلسله بنی امیه گرچه به رونق شام پرداختند اما برای اهلبیت و عاشقان این خاندان تنگناهای سختی بوجود آورده و با اختناق شدید حرکت ها و نهضت های شیعی را سرکوب می نمودند . پس از معاویه ، یزید زمام امور را بدست گرفت و در اولین حرکت خیانتکارانه خود فاجعه کربلا را بوجود آورد که منجر به شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران با وفای او و نیز اسارت اهلبیت آن وجود مطهر گردید . با سقوط بنی امیه و روی کار امدن عباسیان ، شام اعتبار گذشته را از دست داد و سوریه دارای حکومت های محلی گردید که مهمترین آن سلسله حمدانیان بود . در سال 1004م ( 394ق ) دولت حمدانی سقوط کرد و فاطمیان چندین دهه بر این کشور فرمانروایی نمودند سلاجقه ( ترکان سلجوقی ) از 1095م تا 1117م بر نواحی مختلف سوریه ( شام ) حکومت کردند . (1)طی جنگهای صلیبی مدتها اروپائیان بنادر و استحکاماتی در سوریه داشتند . در اواخر قرن سیزدهم ممالیک مصر بر صلیبی ها پیروز شده و سوریه جزء قلمرو مصر گردید و حکومت سلسله ممالیک مصر بر آن تا سال 1516 میلادی ( 922ق ) باقی ماند . این کشور در سال 1516 میلادی به تصرف عثمانیان درآمد و سوریه به 3 ایالت دمشق ، حلب و بیروت تقسیم و در راس هر ایالت یک پاشای قرک قرار گرفت . سوریه در آوریل 1920 میلادی تحت قیمومیت فرانسه درآمد .
فرانسه در ظاهر برای تامین حقوق اقلیت ها و در باطن برای ایجاد تفرقه برای گروههای مذهبی و نژادی ، سوریه را به چهار دولت مستقل دمشق ، حلب ، منطقه[133]علویان و جبال دروز تقسیم و خود بر این دولت ها نظارت می کرد ، که با جنبش های آزادی خواهی و مقاومت مردم در سال 1922م انحلال این دولت ها اعلام می شود . فرانسه در سال 1925م برای فرونشاندن شعله های جنبش مردمی به بمباران دمشق پرداخته و در سال 1926م سوریه از لبنان مستقل می شود و بر اثرفشارهای مردم و گروه های سیاسی در سال 1941م فرانسه به سوریه استقلال ظاهری می دهد . انتخابات نسبتا آرام سال 1943م منجر به تشکیل دولت سعدالله جابری و ریاست جمهوری شکری قوتلی می گردد اما فرانسه در سال 1945م قیام مردم را با بمباران دمشق و راه انداختن جویی از خون سرکوب می کند . سرانجام در 17 آوریل 1946م آخرین سرباز فرانسوی خاک سوریه را ترک و بدین سان سوریه استحکام یافت . در سال 1949م با کودتای ارتش ، حکومت افراد ملی گرا پایان می پذیرد و حکومت سرهنگ ها آغاز می شود و پس از ان نیروهای چپ روی کار می آیند .
در 15 مه 1948م سوریه همراه با دیگر کشورهای عربی ، علیه اسرائیل غاصب وارد جنگ می شود که در این جنگ شکست تحقیرآمیزی متوجه اعراب می گردد . از سال 1963 م تا 1966 م حکومت سوریه در دست جناج راستگرای حزب بعث قرار می گیرد که بعد از آن با کودتایی جناح چپ روی کار آمده و از سال 1967 م که سوریه همراه با مصر و اردن وارد جنگ با اسرائیل شد ، بلندهای جولان را از دست داد . حافظ اسد در سال 1970 م با کودتایی قدرت را به دست می گیرد و به سال 1971 م به عنوان تنها کاندیدای ریاست جمهوری با 2/99% آراء ملت رئیس جمهور سوریه می شود . در سال 1973 م سوریه در جنگ اعراب با اسرائیل به عنوان یکی از طرفهای اصلی وارد جنگ شد و خسارات نظامی قابل توجهی به اسرائیل وارد نمود . (2)[134]سیاست خارجی سوریه در زمان حافظ اسد ، مبارزه علنی با امپریالیسم دوری از کشورهای مرتجع عربی و حمایت جدی از انقلاب فلسطین است . در سال 1976م در پی خیانت سادات به مردم فلسطین و شرکت در کنفرانس کمپ دیوید برای به رسمیت شناختن اسرائیل ، روابط خود را با مصر قطع و همراه با یمن لیبی ، الجزایر و سازمان آزادی بخش فلسطین ، جبهه پایداری اعراب را بنیان نهاد . سوریه از انقلاب اسلامی ایران بطور جدی حمایت کرده و با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ، روابط عراق و سوریه رو به تیرگی نهاد و روابط دیپلماتیک دو کشور قطع شد و در سال 1981م روابط سوریه با اردن رو به وخامت نهاد . سوریه 000/10900 مفر سکنه دارد که اکثرا در نواحی غربی و جنوب غربی ساکن هستند . 95% مردم از نژاد اعراب و حدود3% کرد هستند . ارامنه ، آشوری ها ، یهودیان و چرکس ها ( داغستانی ها ) گروههای دیگر قومی سوریه می باشند . زبان اکثر مردم عربی است .
90% اهالی سوریه مسلمان هستند که اکثرا اهل تسنن بوده اما علویان ، در روزها ، اسماعیلیان و شیعیان بقیه مسلمین را تشکیل می دهند . اقلیتی مسیحی و گروه ناچیزی یهودی در سوریه وجود دارد . نفوذ شیعه در سوریه مدیون تلاشهای تبلیغی صحابی رسول خدا (ص) یعنی ابوذر غفاری است که با دسیسه عثمان به شام تبعید گردید و توسط معاویه تحت آزارها ، اهانت ها و تضییقات قرار گرفت اما با وجود محنت ها و بلایای زیاد از حب و ولایی که به حضرت علی (ع) و اهلبیت داشت دست نکشید و بدین گونه تشیع با وجود اختناق امویان در حالت خفا و تقیه به زندگی خود در شام ادامه داد و امروزه شیعیان در سوریه از موقعیت خوبی برخوردارند و با نظر افکندن بر قبور بنی امیه که به صورت ویرانه هایی در آمده انسان متوجه این حقیقت همیشه جاوید می شود که چگونه حق پیروز و سرافراز می گردد . حتی بر زیر گنبد رفیع مسجد اموی نام اهلبیت عصمت و طهارت زینت بخش گشته است . (3)حکومت آل حمدان که شیعی بودند در شمال سوریه از[135]سال 333 قمری آغاز و تا اوائل قرن پنجم ادامه می یابد که با حمایت از علم و دانش موجب شکوفائی فرهنگ اسلامی شدند . دولت بنی مرداس که در قرن پنجم بر قسمتهای مهمی از شامات حکومت می کردند در ترویج تشیع کوشیدند . (4)
شیعیان شام در امور سیاسی بازرگانی و صنعتی دخالت عمده ای دارند و پزشکان شیعی در این کشور چشمگیر هستند و در مجالس عزای حسینی که آزادانه در این سرزمین منعقد می شود خطبا و وعاظ به افشای جنایات اموی می پردازند . علامه سید محسن امین صاحب کتاب گرانقدر « اعیان الیعه » از افرادی بود که مصیبت حضرت امام حسین (ع) را از روی تالیفات خود در شام می خواند در حالی که جماعتی از اهل سنت حضور داشتند .
پایتخت سوریه شهر باستانی دمشق است و شهرهای دیگر آن حلب و بندر لاذقیه می باشد .
در دمشق مسجدی است تحت عنوان مسجد اموی که ولید اول ، ششمین خلیفه اموی بر خرابه های باقی مانده از بیزانسی ها ، آن را ساخت که 157 متر طول و 97 متر عرض دارد ، گنبدها ، مناره ها ، مرمرها ، کاشی کاری ها ، آب طلا کاری ها و پرده های ابریشمین این مسجد یادآور شکوه هنر اسلامی است . مرقد مطهر حضرت زینب ( س ) بانوی گرامی جهان اسلام که راه سرخ برادرش را ادامه داد در 20 کیلومتری دمشق می باشد مرقد شریف سر مقدس حضرت یحیی علیه السلام در مسجد اموی است ولی مرقد بدن شریف آن حضرت در مسجد « دلم » در یکی از نواحش دمشق است . در قسمت شرقی مسجد ، سر مبارک حضرت ابا عبد الله الحسین (ع) مدفون می باشد . البته در روایاتی که در کافی و تهذیب و کتب دیگر شیعه از ائمه روایت شده سر مقدس حضرت امام حسین (ع) در نجف اشرف نزد پدر بزرگوارش امیر المؤمنین (ع) است . در باب الصغیر که قبرستان عمومی و قدیمی دمشق می باشد مقام رؤوس الشهدا ، واقع است که بر روی مرقدی 16 علامت به نشانه 16 سر گذاشته شده که همگی از یاران حضرت امام حسین (ع) بوده اند .[137]بلال حبشی ، عبد الله بن جعفر بن ابی طالب و فضه خدمتگزار حضرت زهرا ( س ) در این قبرستان مدفونند بر سر راه دمشق به زینبیه و در شهرک ببیلا مقداد بن اسود کندی دفن است .
از مقامات معروف و مشههور و مشاهد مقدس در دمشق مرقد پاک و منور حضرت رقیه ( س ) دختر خردسال حضرت امام حسین (ع) است که مورد زیارت مسلمانان قرار می گیرد .
حجر بن عدی که در سال 53 هجری در مرج العذراء به شهادت رسید در دمشق دفن گردیده است . در کوه قاسیون که در بخش شمال شهر دمشق واقع می باشد محلی است تحت عنوان جایگاه اصحاب کهف که اکنون ساختمان و مسجدی بر آن ساخته اند (5)مراقد دیگری که مورد توجه مسلمانان می باشد و در سوریه واقع است به شرح زیر می باشد : مرقد سکینه ( س ) دختر حضرتامام حسین (ع) - ام کلثوم دختر حضرت علی (ع) ام سلمه همسر حضرت رسول (ص) ، ام حبیبه همسر حضرت رسول (ص) - مرقد حضرت عبد الله فرزند امام سجاد (ع) . (6)
شهر حلب نیز شهرت مذهبی دارد زیرا محل سکونت حضرت ابراهیم (ع) بوده و یکی از پایگاههای شیعه در تاریخ اسلام است و شامل مسجد جامع کبیر و جامع توته می باشد . آرامگاه حضرت زکریا ، مقبره شیخ شهاب الدین سهروردی و عمادالدین نسیمی شهید شیعه در این شهر است . ( Paulw . Copeland ) (7)در کتابی که پیرامون سوریه نوشته بسیاری از حقایق را از روی عمد یا جهل وارونه جلوه داده و بخصوس از نفوذ فرهنگ تشیع در سوریه نامی به میان نیاورده است متاسفانه کتاب مذکور توسط انتشارات علمی و فرهنگی در ایران ترجمه و در سال 1370 منتشر شده است . نگارنده نقدی بر آن نوشته که در مجله آینه پژوهش ش 1314 چاپ شده است .
با وجود آنکه سوریه امکانات وسیعی برای بهبود وضع اقتصادی دارد اما بدلیل[138]آشفتگی سیاسی .و بحرانها ، کودتاهای پی در پی و تزلزل در برنامه ریزی نتوانسته به سوی شکوفائی اقتصادی گام بردارد با این همه نیمی از سکنه فعال آن در بخش کشاورزی و دامداری فعالیت دارند و سد دریاچه اسد که بر روی رودخانه فرات ایجاد شده آبیاری اراضی را عهده دار است . دامداری بین صحرانشینان رواج دارد گندم ، جو ، مرکبات ، انجیر ، انگور و زیتون از محصولات کشاورزی آن است . سوریه نفت ندارد ولی دو لوله نفتی از این کشور می گذرند که درآمد قابل ملاحظه ای برای سوریه دارد . صنعت نساجی سوریه نیز گسترش یافته است .
پاورقي ها: ------------------------------------------------------------------------------------
1 - گیتاشناسی کشورها ص 184 ، 185 و 186 .
2 - سوریه - دکتر ناصر صبح خیز - زهرا فرد - تهران 1363 صفحات 28 تا 47 .
3 - تاریخ شیعه - علامه محمد حسین مظفر ترجمه و نگارش دکتر سید باقر حجتی صفحات 220 تا 222 .
4 - دائرة المعارف الشیعه جلد دوازدهم صفحات 37 و 38 .
5 - مراقد اهل بیت در شام - سید احمد فهری .
6 - راهنمای زوار سوریه - احمد کنعانی .
7- حلب شهر ستارگان - تالیف عبد الله ناصری طاهری .