کشور عراق با 438317 کیلومتر مربع در منطقه خاورمیانه و غرب ایران ، در ناحیه هلال خصیب(18)واقع است . سرزمین نسبتا کم ارتفاعی است که ناهمواریهای آن غالبا در شمال و شمال غربی واقعند و جلگه ها ، بخش عظیمی از وسعت آن را در بر گرفته است . بیابانها و صحاری تحت عنوان بادیة الشام سرتاسر غرب و جنوب غربی آن را می پوشاند . دجله و فرات شریان حیاتی این کشور را تشکیل می دهد . این دو رود که از کوههای جنوب شرقی ترکیه سرچشمه می گیرند به صورت شمالی - جنوبی وارد عراق شده و پس از پیوستن سه رود زاب بزرگ ، زاب کوچک و دیاله به دجله ، این دو رود در محلی به نام قرنه بهم پیوسته و شط العرب را تشکیل می دهند و با پیوستن کارون به شط العرب در مرز مشترک عراق و ایران اروندرود بوجود آمده که به خلیج فارس می ریزد . آب و هوای عراق[123]در نقاط شمال ، کوهستانی در نواحی مرکز گرم و مرطوب و در غرب گرم و خشک است .
سرزمین فعلی عراق که در گذشته به نام بین النهرین نامیده می شد از قدیمی ترین مراکز تمدن آسیا بوده است . سامی ها در حدود 35 قرن ق . م به آنجا مهاجرت نمودند . سومری ها در شمال ، مملکت آشور را بنیان نهادند . در قرن سوم ق . م ، عراق تحتسلطه سلسله ایرانی اشکانی در آمد و پس از آن ساسانیانبدان مسلط شدند ، در سال سیزده هجری قمری مطابق با 634 میلادی با شکست ساسانیان از اعراب مسلمان ، عراق نیز جزو قلمرو حکومت اسلامی شد . حضرت علی (ع) در قرن اول هجری مقر حکومت خود را در کوفه قرار داد . در سال 61 هجری حادثه کربلا یعنی شهادت امام حسین (ع) و یارانش در کربلا توسط یزید بن معاویه به وقوع پیوست که یکی از مهمترین و برجسته ترین حماسه های اسلامی در جریان مذکور یعنی قیام سید الشهداء و یاران با وفایش قابل مشاهده است . و تمامی نهضت های اسلامی از این قیام شورانگیز الهام می گیرند . در زمان عباسیان بغداد محل خلافت عباسیان گردید . در سال 656 هجری قمری مطابق با 1258 م مغلوها عراق را تصرف نمودند و تا 1411میلادی عراق جزو قلمرو آنان بود و در این زمان سلسله آق - قویونلو آن را تصاحب کردند . با برچیده شدن این سلسله توسط دولت صفوی ، عراق بخشی از ایران شد . در سال 1535 میلادی قوای عثمانی با منهزم نمودن قوای ایرانیان ، عراق را به تصرف خود در آورده و تا جنگ جهانی اول که مقارن با شکست دولت عثمانی است ، عراق در اختیار آنان بود . (19)
با شروع جنگ اول ، بریتانیا به بهانه جلوگیری از نفوذ آلمان و رهایی عراق از سلطه عثمانی به این کشور حمله ور شد و قلعه فاو را در دهانه شط العرب ، تصرف نمود و سرپرسی کاکاس از سیاستمداران کهنه کار انگلیس حکمران عراق شد . بر طبق مقررات « سان رمو » در 25 آوریل 1920 م عراق و فلسطین تحت قیمومیت انگلیس درآمد . آیة الله میرزا محمد تقی شیرازی از مخالفین سر سخت قیمومیت[125]انگلیس بر عراق بود و برای مقابله با این حرکت ، فتوایی مبنی بر عدم پذیرش سلطه بیگانگان را داد . علمای شیعه فتوای جهاد داده و خود در جبهه های نبرد حاضر شدند . در 4 شوال 13338 قمری ( ژوئن 1920 م ) هزاران نفر از شیعیان ، در صحن حضرت سید الشهداء (ع) اجتماع کرده و آیت الله شیخ محمد خالصی زاده برای آنان خطابه ای شورانگیز ایراد نمود که این حرکت رعبی در انگلیس افکند و سبب آن شد تا فردی به نام ماژربولی کربلا را محاصره کند . (20)
سرویلسون نماینده سیاسی انگلیس در عراق در مورد اشغال عراق می گوید :
« کلید کل مناطق استراتژیک ، در بغداد است و ما با اشغال عراق توانستیم خنجری در جهان اسلام بزنیم و بدین طریق از تجمع مسلمین بر علیه خودمان در خاورمیانه جلوگیری کنیم ... ! » (21)
اما با رهبری روحانیت و آیات عظام ، قیام 1920 م عراق به وقوع پیوست که موفقیت هایی بدست آورد و حکومت انگلیس مجبور به رسمیت شناختن استقلال عراق گردید .
از علل اصلی تحریک مردم برای این قیام این بود که آیت الله کاشانی مدام به مرکز قبایل و عشایر رفت و آمد می کرد و آنها را در پیوستن به صفوف انقلاب تحریص و تشویق می نمود اما کانون این حرکت ضد استعماری از منطقه فرات سفلی یعنی شهرهای مقدسه شروع و در مدت کوتاهی به سمت شمال و جنوب سرایت یافت و تا به آنجا پیش رفت که مرکز نظامی انگلیس را در تهدید جدی قرار داد . عشایر مقیم رمیثه و نیز عشایر سماوه در ایننبردها شرکتی فعال داشتند و اولین برخورد مسلحانه خونین بین عراقی ها و نظامیان بریتانیا در رمیثه ( در منطقه دیوانیه ) اتفاق افتاد . (22)
در مارس 1920 م انگلیس طبق نقشه ای سلطنت عراق را به ملک فیصل واگذار کرد . در اکتبر 1932 میلادی عراق رسما استقلال خود را بدست آورد . در[127]ژوئیه 1958 با کودتایی عبد الکریم قاسم نظام سلطنتی را بر انداخت و در کشور اعلام جمهوری نمود . به سال 1968 م ، با کودتای حزب بعث ، رئیس جمهور وقت یعنی عبد الرحمان عارف بر کنار و احمد حسن البکر توسط شورایی به نام شورای انقلاب قدرت را در دست گرفت و اختناق و سرکوب شدید در کشور ایجاد کرد .
حزب بعث که توسط میشل عفلق و صلاح الدین بیطار و عده ای دیگر به وجود آمده بود برای به انحراف کشیدن مبارزات مسلمانان کشورهای عربی پدید آمد و جوهر اصلی آن تکیه بر ناسیونالیسم است ، و حسن البکر در عراق ، سیاست های این حزب را که ساخته استعمار انگلیس بود تعقیب می نمود .
در سال 1979 م به دنبال پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران ، حسن البکر تحت فشار معاونش صدام حسین ، استعفا داد و صدام به قدرت رسید .
در سپتامبر 1980 م مقارن با 31 شهریور 1359 ، عراق به دنبال چند بار تجاوز پراکنده و تحریکاتی بر علیه ایران با بمباران نمودن مراکز نظامی و اقتصادی ایران ، رسما جنگی را بر علیه ایران تحمیل نمود که تا سال 1988 م طول کشید . رزم بی امام و ایثارگری مجاهدان اسلام در جبهه های جنگ که پشتوانه معنوی و الهی داشت و نیز رهبری روشنگرانه حضرت امام خمینی ( قدس سره ) سبب آن شد که رژیم عراق به درماندگی و استیصال افتاده و اذعان کند که خواهان صلح است . ایران نیز با پذیرش قطعنانه 598 سازمان ملل نقشه های منافقانه صدام را نقش بر آب نمود و توطئه های استکبار را بی اثر ساخت .
عراق در مرداد ماه سال 1369 ش ( 1991 م ) با زمینه سازی آمریکا به کویت حمله برد و این کشور را به تصرف خود در آورد و طی جنگ 43 روزه ای که بین عراق و نیروهای چند ملیتی صورت گرفت ، از کویت خارج شد اما بسیاری از مراکز اقتصادی این کشور را ویران و تعداد زیادی از غیر نظامیان را در این جریان هلاک نمود .
مردم عراق اعم از کردها و مسلمانان شیعه و سنی از فشارهای سیاسی – اجتماعی صدام مصون نبوده و بسیاری از افراد در زندانهای این کشور تحت[128]شکنجه های شدید قرار دارند.
ماگس وان استوان گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر عراق می نویسد :
« بدنهای پاره پاره شده شهروندان عراقی را به چشم خود دیده است که در اثر شکنجه ها و سوزاندنها چیزی از آنها باقی نمانده است . »
وی می گوید :
در میان کردها و شیعیان کسانی بودند که جرئت تکلم با وی را نداشتند اما بدنهای شکنجه شده خود را به او نشان می داده اند .
از کارهای دیگر این جنایتکار خبیث ، تخریب اماکن مقدس و مواریث غنی مسلمین است از جمله در 23 مارس 1991 ( سوم فروردین 70) به حرم حضرت علی (ع) در نجف حمله و کلیه اشیاء از جمله کتب تاریخی و خطی ، جواهرات ، صفحات طلا و جواهر حرم را نیز به سرقت برده است .
وان استوان درباره تخریب مزار وادی السلام می نویسد :
در ابزدید از این برستان تاریخی که مقبره بزرگان شیعه از هندوستان تا افغانستان و شمال افریقا را در طی یکهزار سال در خود جای داده است مشاهده کردم که عراق با تخریب قبرستان در صدد احداث جاده ای از وسط این منطقه است ، !! رژیم عراق به حوزه علمیه نجف حمله کرد و این دانشگاه دینی را که قدمتی هزار ساله دارد تعطیل نمود و با روحانیت شیعه به گونه ای وحشیانه و خونین برخورد کرده که از نه هزار طلاب و روحانی شیعه در طی دو سال اکنون تنها هشتصد تن باقی مانده اند که اینها نیز عمدتا مفقود الاثر هستند .
همچنین رژیم بعثی در شهرهای جنوبی عراق بین ناصریه ، بصره والعماره و در لابلای نیزارها به سرکوبی شدید شیعیان عراق که تعداد آنان به 70000 نفر بالغ می گردد پرداخته است ، و با هلیکوپترهای توپدار و از طریق محاصره نظامی اقتصادی ، قطع آب و مسموم نمودن آب آشامیدنی آنان را در فشار حادی قرار داده[129]است . بوش ( رئیس جمهور آمریکا ) به بهانه جلوگیری از حملات سرکوبگرانه عراق علیه شیعیان جنوب عراق !! و بر حسب ملاحظات سیاسی و مبارزات انتخاباتی به این نتیجه رسیده بود که بار دیگر همراه متحدان ، خود را در نبردی دیگر با عراق قرار دهد که کاری از پیش نبرد از سوی دیگر بیم آن می رود که عراق به مناطق کردنشین عراق و یا حتی مراکز سنی نشین عرب حمله ور شود .
عراق در حال حاضر به شدت در آشفتگی و بحران سیاسی و انزوای بین المللی به سر می برد و اقتصادش به دلیل انواع تحریم ها سخت متزلزل است و اکنون رژیمش با گروههای معارض زیر روبروست : « مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق » ، « سازمان الدعوه » ، « کردها که به صورت دو گروه جداگانه هستند حزب دموکراتیک کردستان به رهبری مسعود بارزانی ، اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی که این دو در سال 1991 م به منظور یک کومت خودمختار با هم متحد شدند یادآوری می شود که عراق از 5/16 میلیون نفر سکنه خود 5/3 میلیون کرد دارد » ، « حزب امت جدید به رهبری سعد صالح جبر ( که زیاد حامی ندارند ) » « حزب کمونیست » عراق - که قدرتی ندارد ، « حزب ناسیونالیست های مستقل » که توسط سرلشکر حسن النقیب رهبری می شود و سوریه آن را حمایت می کند . (23)
70% مردم عراق شیعه هستند و این کشور از مراکز عمده تشیع به شمار می رود . استانهای کربلا ، دیوانیه ، حله ، منتفک ، عماره و کوت عراق کاملا شیعه اند . در استانهای دیالی ، بغداد و بصره اکثریت با شیعه است در نقاط دیگر نیز شیعیان پراکنده اند . (24)
کوفه ، کربلا ، نجف ، سامرا و کاظمین از شهرهای مذهبی شیعه بوده و بارگاه مقدس حضرت علی (ع) ، حضرت امام حسین (ع) ، امام موسی کاظم (ع) ، امام محمد تقی (ع) امام هادی (ع) ، و امام حسن عسکری (ع) و نیز مرقد پاک تعدادی[131]از یاوران و اصحاب خاص اهلبیت عصمت و طهارت در کشور عراق وجود دارد .
مرکز عراق شهر قدیمی بغداد است و تنها بندر آن بصره می باشد . گرچه این کشور به طوری سنتی ، اقتصادی کشاورزی دارد اما به صنعت نفت وابسته بوده و عضو اوپک می باشد ، بعد از نفت دومین محصول صادراتی عراق خرماست ، و 75% خرمای جهان را تولید می کند . صنایع عراق عمدتا بعد از نفت ، سیمان است و اصولا رشد صنایع در مرحله اولیه است و کارخانه ها در اطراف بغداد استقرار دارند .
پاورقي ها: ------------------------------------------------------------------------------------------
18-هلال خصیب به ناحیه مرتفع و حاصلخیز هلالی شکل بین خلیج فارس و سواحل فلسطین اطلاق می گردد .
19 - تنها بین سالهای ( 1638 - 1625م ) عراق در تصرف ایران بود .
20 - نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی 1920م عراق دکتر محمد صادقی .
21 - تاریخ سیاسی عراق ص 25 .
22 - نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق - عبدالله فهد نفیسی ترجمه چایچیان ص 121 .
23 - عراق نگاهی از درون اطلاعات ، ش 19704 .
24 - جغرافیای تاریخی و انسانی شیعه در جهان اسلام - رسول جعفریان ص 58 .