4- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَمّنْ ذَكَرَهُ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع فَوَرَدَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشّامِ فَقَالَ إِنّي رَجُلٌ صَاحِبُ كَلَامٍ وَ فِقْهٍ وَ فَرَائِضَ وَ قَدْ جِئْتُ لِمُنَاظَرَةِ أَصْحَابِكَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع كَلَامُكَ مِنْ كَلَامِ رَسُولِ اللّهِ ص أَوْ مِنْ عِنْدِكَ فَقَالَ مِنْ كَلَامِ رَسُولِ اللّهِ ص وَ مِنْ عِنْدِي فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع فَأَنْتَ إِذاً شَرِيكُ رَسُولِ اللّهِ قَالَ لَا قَالَ فَسَمِعْتَ الْوَحْيَ عَنِ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ يُخْبِرُكَ قَالَ لَا قَالَ فَتَجِبُ طَاعَتُكَ كَمَا تَجِبُ طَاعَةُ رَسُولِ اللّهِ ص قَالَ لَا فَالْتَفَتَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع إِلَيّ فَقَالَ يَا يُونُسَ بْنَ يَعْقُوبَ هَذَا قَدْ خَصَمَ نَفْسَهُ قَبْلَ أَنْ يَتَكَلّمَ ثُمّ قَالَ يَا يُونُسُ لَوْ كُنْتَ تُحْسِنُ الْكَلَامَ كَلّمْتَهُ قَالَ يُونُسُ فَيَا لَهَا مِنْ حَسْرَةٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنّي سَمِعْتُكَ تَنْهَى عَنِ الْكَلَامِ وَ تَقُولُ وَيْلٌ لِأَصْحَابِ الْكَلَامِ يَقُولُونَ هَذَا يُنْقَادُ وَ هَذَا لَا يُنْقَادُ وَ هَذَا يُنْسَاقُ وَ هَذَا لَا يُنْسَاقُ وَ هَذَا نَعْقِلُهُ وَ هَذَا لَا نَعْقِلُهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع إِنّمَا قُلْتُ فَوَيْلٌ لَهُمْ إِنْ تَرَكُوا مَا أَقُولُ وَ ذَهَبُوا إِلَى مَا يُرِيدُونَ ثُمّ قَالَ لِي اخْرُجْ إِلَى الْبَابِ فَانْظُرْ مَنْ تَرَى مِنَ الْمُتَكَلّمِينَ فَأَدْخِلْهُ قَالَ فَأَدْخَلْتُ حُمْرَانَ بْنَ أَعْيَنَ وَ كَانَ يُحْسِنُ الْكَلَامَ وَ أَدْخَلْتُ الْأَحْوَلَ وَ كَانَ يُحْسِنُ الْكَلَامَ وَ أَدْخَلْتُ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ وَ كَانَ يُحْسِنُ الْكَلَامَ وَ أَدْخَلْتُ قَيْسَ بْنَ الْمَاصِرِ وَ كَانَ عِنْدِي أَحْسَنَهُمْ كَلَاماً وَ كَانَ قَدْ تَعَلّمَ الْكَلَامَ مِنْ عَلِيّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع فَلَمّا اسْتَقَرّ بِنَا الْمَجْلِسُ وَ كَانَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع قَبْلَ الْحَجّ يَسْتَقِرّ أَيّاماً فِي جَبَلٍ فِي طَرَفِ الْحَرَمِ فِي فَازَةٍ لَهُ مَضْرُوبَةٍ قَالَ فَأَخْرَجَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع رَأْسَهُ مِنْ فَازَتِهِ فَإِذَا هُوَ بِبَعِيرٍ يَخُبّ فَقَالَ هِشَامٌ وَ رَبّ الْكَعْبَةِ قَالَ فَظَنَنّا أَنّ هِشَاماً رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ عَقِيلٍ كَانَ شَدِيدَ الْمَحَبّةِ لَهُ قَالَ فَوَرَدَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ وَ هُوَ أَوّلُ مَا اخْتَطّتْ لِحْيَتُهُ وَ لَيْسَ فِينَا إِلّا مَنْ هُوَ أَكْبَرُ سِنّاً مِنْهُ قَالَ فَوَسّعَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع وَ قَالَ نَاصِرُنَا بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ يَدِهِ ثُمّ قَالَ يَا حُمْرَانُ كَلّمِ الرّجُلَ فَكَلّمَهُ فَظَهَرَ عَلَيْهِ حُمْرَانُ ثُمّ قَالَ يَا طَاقِيّ كَلّمْهُ فَكَلّمَهُ فَظَهَرَ عَلَيْهِ الْأَحْوَلُ ثُمّ قَالَ يَا هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ كَلّمْهُ فَتَعَارَفَا ثُمّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع لِقَيْسٍ الْمَاصِرِ كَلّمْهُ فَكَلّمَهُ فَأَقْبَلَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع يَضْحَكُ مِنْ كَلَامِهِمَا مِمّا قَدْ أَصَابَ الشّامِيّ فَقَالَ لِلشّامِيّ كَلّمْ هَذَا الْغُلَامَ يَعْنِي هِشَامَ بْنَ الْحَكَمِ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ لِهِشَامٍ يَا غُلَامُ سَلْنِي فِي إِمَامَةِ هَذَا فَغَضِبَ هِشَامٌ حَتّى ارْتَعَدَ ثُمّ قَالَ لِلشّامِيّ يَا هَذَا أَ رَبّكَ أَنْظَرُ لِخَلْقِهِ أَمْ خَلْقُهُ لِأَنْفُسِهِمْ فَقَالَ الشّامِيّ بَلْ رَبّي أَنْظَرُ لِخَلْقِهِ قَالَ فَفَعَلَ بِنَظَرِهِ لَهُمْ مَا ذَا قَالَ أَقَامَ لَهُمْ حُجّةً وَ دَلِيلًا كَيْلَا يَتَشَتّتُوا أَوْ يَخْتَلِفُوا يَتَأَلّفُهُمْ وَ يُقِيمُ أَوَدَهُمْ وَ يُخْبِرُهُمْ بِفَرْضِ رَبّهِمْ قَالَ فَمَنْ هُوَ قَالَ رَسُولُ اللّهِ ص قَالَ هِشَامٌ فَبَعْدَ رَسُولِ اللّهِ ص قَالَ الْكِتَابُ وَ السّنّةُ قَالَ هِشَامٌ فَهَلْ نَفَعَنَا الْيَوْمَ الْكِتَابُ وَ السّنّةُ فِي رَفْعِ الِاخْتِلَافِ عَنّا قَالَ الشّامِيّ نَعَمْ قَالَ فَلِمَ اخْتَلَفْنَا أَنَا وَ أَنْتَ وَ صِرْتَ إِلَيْنَا مِنَ الشّامِ فِي مُخَالَفَتِنَا إِيّاكَ قَالَ فَسَكَتَ الشّامِيّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع لِلشّامِيّ مَا لَكَ لَا تَتَكَلّمُ قَالَ الشّامِيّ إِنْ قُلْتُ لَمْ نَخْتَلِفْ كَذَبْتُ وَ إِنْ قُلْتُ إِنّ الْكِتَابَ وَ السّنّةَ يَرْفَعَانِ عَنّا الِاخْتِلَافَ أَبْطَلْتُ لِأَنّهُمَا يَحْتَمِلَانِ الْوُجُوهَ وَ إِنْ قُلْتُ قَدِ اخْتَلَفْنَا وَ كُلّ وَاحِدٍ مِنّا يَدّعِي الْحَقّ فَلَمْ يَنْفَعْنَا إِذَنِ الْكِتَابُ وَ السّنّةُ إِلّا أَنّ لِي عَلَيْهِ هَذِهِ الْحُجّةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع سَلْهُ تَجِدْهُ مَلِيّاً فَقَالَ الشّامِيّ يَا هَذَا مَنْ أَنْظَرُ لِلْخَلْقِ أَ رَبّهُمْ أَوْ أَنْفُسُهُمْ فَقَالَ هِشَامٌ رَبّهُمْ أَنْظَرُ لَهُمْ مِنْهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ فَقَالَ الشّامِيّ فَهَلْ أَقَامَ لَهُمْ مَنْ يَجْمَعُ لَهُمْ كَلِمَتَهُمْ وَ يُقِيمُ أَوَدَهُمْ وَ يُخْبِرُهُمْ بِحَقّهِمْ مِنْ بَاطِلِهِمْ قَالَ هِشَامٌ فِي وَقْتِ رَسُولِ اللّهِ ص أَوِ السّاعَةِ قَالَ الشّامِيّ فِي وَقْتِ رَسُولِ اللّهِ رَسُولُ اللّهِ ص وَ السّاعَةِ مَنْ فَقَالَ هِشَامٌ هَذَا الْقَاعِدُ الّذِي تُشَدّ إِلَيْهِ الرّحَالُ وَ يُخْبِرُنَا بِأَخْبَارِ السّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وِرَاثَةً عَنْ أَبٍ عَنْ جَدٍّ قَالَ الشّامِيّ فَكَيْفَ لِي أَنْ أَعْلَمَ ذَلِكَ قَالَ هِشَامٌ سَلْهُ عَمّا بَدَا لَكَ قَالَ الشّامِيّ قَطَعْتَ عُذْرِي فَعَلَيّ السّؤَالُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع يَا شَامِيّ أُخْبِرُكَ كَيْفَ كَانَ سَفَرُكَ وَ كَيْفَ كَانَ طَرِيقُكَ كَانَ كَذَا وَ كَذَا فَأَقْبَلَ الشّامِيّ يَقُولُ صَدَقْتَ أَسْلَمْتُ لِلّهِ السّاعَةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع بَلْ آمَنْتَ بِاللّهِ السّاعَةَ إِنّ الْإِسْلَامَ قَبْلَ الْإِيمَانِ وَ عَلَيْهِ يَتَوَارَثُونَ وَ يَتَنَاكَحُونَ وَ الْإِيمَانُ عَلَيْهِ يُثَابُونَ فَقَالَ الشّامِيّ صَدَقْتَ فَأَنَا السّاعَةَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلّا اللّهُ وَ أَنّ مُحَمّداً رَسُولُ اللّهِ ص وَ أَنّكَ وَصِيّ الْأَوْصِيَاءِ ثُمّ الْتَفَتَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع إِلَى حُمْرَانَ فَقَالَ تُجْرِي الْكَلَامَ عَلَى الْأَثَرِ فَتُصِيبُ وَ الْتَفَتَ إِلَى هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ فَقَالَ تُرِيدُ الْأَثَرَ وَ لَا تَعْرِفُهُ ثُمّ الْتَفَتَ إِلَى الْأَحْوَلِ فَقَالَ قَيّاسٌ رَوّاغٌ تَكْسِرُ بَاطِلًا بِبَاطِلٍ إِلّا أَنّ بَاطِلَكَ أَظْهَرُ ثُمّ الْتَفَتَ إِلَى قَيْسٍ الْمَاصِرِ فَقَالَ تَتَكَلّمُ وَ أَقْرَبُ مَا تَكُونُ مِنَ الْخَبَرِ عَنْ رَسُولِ اللّهِ ص أَبْعَدُ مَإ؛بب تَكُونُ مِنْهُ تَمْزُجُ الْحَقّ مَعَ الْبَاطِلِ وَ قَلِيلُ الْحَقّ يَكْفِي عَنْ كَثِيرِ الْبَاطِلِ أَنْتَ وَ الْأَحْوَلُ قَفّازَانِ حَاذِقَانِ قَالَ يُونُسُ فَظَنَنْتُ وَ اللّهِ أَنّهُ يَقُولُ لِهِشَامٍ قَرِيباً مِمّا قَالَ لَهُمَا ثُمّ قَالَ يَا هِشَامُ لَا تَكَادُ تَقَعُ تَلْوِي رِجْلَيْكَ إِذَا هَمَمْتَ بِالْأَرْضِ طِرْتَ مِثْلُكَ فَلْيُكَلّمِ النّاسَ فَاتّقِ الزّلّةَ وَ الشّفَاعَةُ مِنْ وَرَائِهَا إِنْ شَاءَ اللّهُ‏
اصول كافى جلد 1 صفحه: 240 رواية: 4

ترجمه :
يونس بن يعقوب گويد: خدمت امام صادق عليه السلام بودم كه مردی از اهل شام بر آنحضرت وارد شد و گفت: من علم كلام و قفه و فرائض ميدانم و برای مباحثه با اصحاب شما آمده‏ام. امام صادق (ع) فرمود سخن تو از گفتار پيغمبر است يا از پيش خودت؟ گفت: از گفته پيغمبر و هم از خودم، امام فرمود: پس تو شريك پيغمبری؟ گفت: نه: فرمود: از خدای عزوجل وحی شنيده‏ای كه به تو خبر دهد؟ گفت: نه: فرمود: چنانكه اطاعت پيغمبر را واجب ميدانی اطاعت خود ترا هم واجب ميدانی؟ گفت: نه، حضرت بمن متوجه شد و فرمود، ای يونس پسر يعقوب! اين مرد پيش از آنكه وارد بحث شود خودش را محكوم كرد (زيرا گفته خودش را حجت دانست بدون آنكه دليلی بر حجيتش داشته باشد) سپس فرمود: ای يونس اگر علم كلام خوب می‏دانستی با او سخن می‏گفتی، يونس گويد: (من گفتم) وای افسوس. سپس گفتم: قربانت من شنيدم كه شما از علم كلام نهی می‏نمودی، و می‏فرمودی وای بر اصحاب علم كلام زيرا می‏گويند اين درست می‏آيد و اين درست نمی‏آيد (می‏گويند: سلمنا، لانسلم) اين به نتيجه نمی‏رسد، اين را می‏فهميم و اين را نمی‏فهميم: امام فرمود: من گفتم وای بر آنها اگر گفته مرا رها كنند و دنبال خواسته خود بروند، سپس بمن فرمود: برو بيرون و هر كس از متكلمين را ديدی بياور، يونس گويد من حمران بن اعين و احوال و هشام بن سالم را كه علم كلام خوب ميدانستند آوردم و نيز قيس بن ماصر كه بعقيده من در كلام بهتر از آنها بود و علم كلام را از علی بن حسين عليه السلام آموخته بود آوردم: چون همگی در مجلس قرار گرفتيم، امام صادق عليه السلام سر از خيمه بيرون كرد و آن خميه‏ای بود كه در كوه كنار حرم برای حضرت ميزدند كه چند روز قبل از حج آنجا تشريف داشت. چشم حضرت بشتری افتاد كه به دو می‏آمد فرمود: به پروردگار كعبه كه اين هشام است، ما فكر می‏كرديم مقصود حضرت هشام از فرزندان عقيل است كه او را بسيار دوست ميداشت، كه ناگاه هشام بن حكم وارد شد و او در آغاز روئيدن موی رخسار بود و همه ما از او بزرگسالتر بوديم، امام صادق برايش جا باز كرد و فرمود: هشام با دل و زبان و دستش ياور ماست سپس فرمود: ای حمران با مرد شامی سخن بگو. او وارد بحث شد و بر شامی غلبه كرد سپس فرمود: ای طاقی تو با او سخن بگو. او هم سخن گفت و غالب شد سپس فرمود: ای هشام بن سالم تو هم گفتگو كن او با شامی برابر شد (هر دو عرق كردند) سپس امام صادق عليه السلام بقيس ماصر فرمود: تو با او سخن بگو او وارد بحث شد و حضرت از مباحثه آنها می‏خنديد زيرا مرد شامی گير افتاده بود پس بشامی فرمود با اين جوان يعنی هشام بن حكم صحبت كن، گفت حاضرم، سپس بهشام گفت: ای جوان درباره امامت اين مرد از من بپرس؛ هشام (از سوء ادب او نسبت بساحت مقدس امام (ع)) خشمگين شد بطوری كه ميلرزيد، سپس بشامی گفت: ای مرد آيا پروردگارت بمخلوق خير انديش‏تر است يا مخلوق بخودشان، گفت بلكه پروردگار نسبت به مخلوقش خيرانديش‏تر است، هشام در مقام خيرانديشی برای مردم چه كرده است؟ شامی برای ايشان حجت و دليلی بپا داشته تا متفرق و مختلف نشوند و او ايشان را با هم الف دهد و ناهمواريهاشانرا هموار سازد و ايشان را از قانون پروردگارشان آگاه سازدهشام - او كيست؟ شامی رسول خدا (ص) است. هشام بعد از رسولخدا (ص) كيست؟ شامی قرآن و سنت است. هشام قرآن و سنت برای رفع اختلاف امروز ما سودمند است؟ شامی آری . هشام پس چرا من و تو اختلاف كرديم و برای مخالفتی كه با تو داريم از شام باينجا آمدی! شامی خاموش ماند، امام صادق عليه السلام باو گفت چرا سخن نميگوئی، شامی گفت: اگر بگويم قرآن و سنت از ما رفع اختلاف می‏كنند باطل گفته‏اند زيرا عبارات كتاب و سنت معانی مختلفی را متحمل است (چند جور معنی می‏شود) و اگر بگويم اختلاف داريم و هر يك از ما مدعی حق می‏باشيم، قرآن و سنت بما سودی ندهند (زيرا كه هر كدام از ما آن را به نفع خويش توجيه می‏كنيم) ولی همين استدلال بر له من و عليه هشام است، حضرت فرمود: از او بپرس تا بفهمی كه سرشار است، شامی ای مرد: كی بمخلوق خير انديش‏تر است: پروردگارشان يا خودشان! هشام پروردگارشان از خودشان خيرانديش‏تر است. شامی آيا پرودگار شخصی را بپا داشته كه ايشان را متحد كند و ناهمواريشان هموار سازد و حق و باطل را بايشان باز گويد؟ هشام در زمان رسولخدا (ص) يا امروز؟ شامی در زمان رسولخدا (ص) كه خود آنحضرت بود، امروز كيست؟ هشام همين شخصی كه بر مسند نشسته (اشاره بامام صادق عليه السلام كرد) و از اطراف جهان سويش رهسپار گردند. بميراث علمی كه از پدارنش دست بدست گرفته خبرهای آسمان و زمين را برای ما باز گويد: شامی من چگونه می‏توانم اين را بفهمم؟ هشام هر چه خواهی از او بپرس شامی عذری برايم باقی بگذاشتی، بر من است كه بپرسم امام صادق عليه السلام فرمود: ای شامی! می‏خواهی گزارش سفر و راهت را بخودت بدهم؟ چنين بود و چنان بود، شامی با سرور و خوشحالی می‏گفت: راست گفتی، اكنون بخدا اسلام آوردم، امام صادق عليه السلام فرمود نه، بلكه اكنون بخدا ايمان آوردی، اسلام پيش از ايمان است، بوسيله اسلام از يكديگر ارث برند و ازدواج كنند و بوسيله ايمان ثواب برند (تو كه قبلا بخدا و پيغمبر ايمان داشتی مسلمانی بودی كه ثواب عبادت نداشتی و اكنون كه مرا بامامت شناختی خدا بر عباداتت هم بتو ثواب خواهد داد) شامی عرضكرد: درست فرمودی، گواهی دهم كه شايسته عبادتی جز خدا نيست و محمد (ص) رسول خداست و تو جانشين اوصياء هستی، سپس امام صادق عليه السلام رو بحمران كرد و فرمود: تو سخنت را دنبال حديث می‏بری (مربوط سخن ميگوئی) و بحق ميرسی و بهشام بن سالم متوجه شد و فرمود: در پی حديث می‏گردی ولی تشخيص نمی‏دهی (می‏خواهی مربوط سخن بگوئی ولی نمی‏توانی) و متوجه احوال شد و فرمود: بسيار قياس ميكنی از موضوع خارج می‏شوی مطلب باطل را بباطلی رد می‏كنی و باطل تو روشنتر است. سپس متوجه قيس ماصر شد و فرمود: تو چنان سخن ميگوئی كه هر چه خواهی بحديث پيغمبر (ص) باشد دورتر شود حق را باطل می‏آميزی با آنكه حق اندك از باطل بسيار بی‏نياز می‏كند: تو و احوال از شاخه‏ای به شاخه‏ای می‏پريد و با مهارتيد. يونس گويد بخدا كه من فكر ميكردم نسبت بهشام هم نزديك به آنچه در باره آندو نفر فرمود، می‏فرمايد ولی فرمود: ای هشام تو بهر دو پا بزمين نمی‏خوری (بطوری كه هيچگونه جوابی برايت نباشد) تا خواهی بزمين برسی پرواز ميكنی (بمحض اينكه نشانه مغلوبيت هويدا گردد خودت را نجات می‏دهی) مانند توئی بايد با مردم سخن گويد. خود را از لغزش نگهدار، شفاعت ما دنبالش می‏آيد انساءالله.