3- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ كَانَ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ مِنْهُمْ حُمْرَانُ بْنُ أَعْيَنَ وَ مُحَمّدُ بْنُ النّعْمَانِ وَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ وَ الطّيّارُ وَ جَمَاعَةٌ فِيهِمْ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ وَ هُوَ شَابّ‏ٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع يَا هِشَامُ أَ لَا تُخْبِرُنِي كَيْفَ صَنَعْتَ بِعَمْرِو بْنِ عُبَيْدٍ وَ كَيْفَ سَأَلْتَهُ فَقَالَ هِشَامٌ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّهِ إِنّي أُجِلّكَ وَ أَسْتَحْيِيكَ وَ لَا يَعْمَلُ لِسَانِي بَيْنَ يَدَيْكَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ إِذَا أَمَرْتُكُمْ بِشَيْ‏ءٍ فَافْعَلُوا قَالَ هِشَامٌ بَلَغَنِي مَا كَانَ فِيهِ عَمْرُو بْنُ عُبَيْدٍ وَ جُلُوسُهُ فِي مَسْجِدِ الْبَصْرَةِ فَعَظُمَ‏ ذَلِكَ عَلَيّ فَخَرَجْتُ إِلَيْهِ وَ دَخَلْتُ الْبَصْرَةَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَأَتَيْتُ مَسْجِدَ الْبَصْرَةِ فَإِذَا أَنَا بِحَلْقَةٍ كَبِيرَةٍ فِيهَا عَمْرُو بْنُ عُبَيْدٍ وَ عَلَيْهِ شَمْلَةٌ سَوْدَاءُ مُتّزِراً بِهَا مِنْ صُوفٍ وَ شَمْلَةٌ مُرْتَدِياً بِهَا وَ النّاسُ يَسْأَلُونَهُ فَاسْتَفْرَجْتُ النّاسَ فَأَفْرَجُوا لِي ثُمّ قَعَدْتُ فِي آخِرِ الْقَوْمِ عَلَى رُكْبَتَيّ ثُمّ قُلْتُ أَيّهَا الْعَالِمُ إِنّي رَجُلٌ غَرِيبٌ تَأْذَنُ لِي فِي مَسْأَلَةٍ فَقَالَ لِي نَعَمْ فَقُلْتُ لَهُ أَ لَكَ عَيْنٌ فَقَالَ يَا بُنَيّ أَيّ شَيْ‏ءٍ هَذَا مِنَ السّؤَالِ وَ شَيْ‏ءٌ تَرَاهُ كَيْفَ تَسْأَلُ عَنْهُ فَقُلْتُ هَكَذَا مَسْأَلَتِي فَقَالَ يَا بُنَيّ سَلْ وَ إِنْ كَانَتْ مَسْأَلَتُكَ حَمْقَاءَ قُلْتُ أَجِبْنِي فِيهَا قَالَ لِي سَلْ قُلْتُ أَ لَكَ عَيْنٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهَا قَالَ أَرَى بِهَا الْأَلْوَانَ وَ الْأَشْخَاصَ قُلْتُ فَلَكَ أَنْفٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهِ قَالَ أَشَمّ بِهِ الرّائِحَةَ قُلْتُ أَ لَكَ فَمٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهِ قَالَ أَذُوقُ بِهِ الطّعْمَ قُلْتُ فَلَكَ أُذُنٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهَا قَالَ أَسْمَعُ بِهَا الصّوْتَ قُلْتُ أَ لَكَ قَلْبٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهِ قَالَ أُمَيّزُ بِهِ كُلّ مَا وَرَدَ عَلَى هَذِهِ الْجَوَارِحِ وَ الْحَوَاسّ قُلْتُ أَ وَ لَيْسَ فِي هَذِهِ الْجَوَارِحِ غِنًى عَنِ الْقَلْبِ فَقَالَ لَا قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَلِكَ وَ هِيَ صَحِيحَةٌ سَلِيمَةٌ قَالَ يَا بُنَيّ إِنّ الْجَوَارِحَ إِذَا شَكّتْ فِي شَيْ‏ءٍ شَمّتْهُ أَوْ رَأَتْهُ أَوْ ذَاقَتْهُ أَوْ سَمِعَتْهُ رَدّتْهُ إِلَى الْقَلْبِ فَيَسْتَيْقِنُ الْيَقِينَ وَ يُبْطِلُ الشّكّ قَالَ هِشَامٌ فَقُلْتُ لَهُ فَإِنّمَا أَقَامَ اللّهُ الْقَلْبَ لِشَكّ الْجَوَارِحِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ لَا بُدّ مِنَ الْقَلْبِ وَ إِلّا لَمْ تَسْتَيْقِنِ الْجَوَارِحُ قَالَ نَعَمْ فَقُلْتُ لَهُ يَا أَبَا مَرْوَانَ فَاللّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يَتْرُكْ جَوَارِحَكَ حَتّى جَعَلَ لَهَا إِمَاماً يُصَحّحُ لَهَا الصّحِيحَ وَ يَتَيَقّنُ بِهِ مَا شُكّ فِيهِ وَ يَتْرُكُ هَذَا الْخَلْقَ كُلّهُمْ فِي حَيْرَتِهِمْ وَ شَكّهِمْ وَ اخْتِلَافِهِمْ لَا يُقِيمُ لَهُمْ إِمَاماً يَرُدّونَ إِلَيْهِ شَكّهُمْ وَ حَيْرَتَهُمْ وَ يُقِيمُ لَكَ إِمَاماً لِجَوَارِحِكَ تَرُدّ إِلَيْهِ حَيْرَتَكَ وَ شَكّكَ قَالَ فَسَكَتَ وَ لَمْ يَقُلْ لِي شَيْئاً ثُمّ الْتَفَتَ إِلَيّ فَقَالَ لِي أَنْتَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ فَقُلْتُ لَا قَالَ أَ مِنْ جُلَسَائِهِ قُلْتُ لَا قَالَ فَمِنْ أَيْنَ أَنْتَ قَالَ قُلْتُ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ قَالَ فَأَنْتَ إِذاً هُوَ ثُمّ ضَمّنِي إِلَيْهِ وَ أَقْعَدَنِي فِي مَجْلِسِهِ وَ زَالَ عَنْ مَجْلِسِهِ وَ مَا نَطَقَ حَتّى قُمْتُ قَالَ فَضَحِكَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع وَ قَالَ يَا هِشَامُ مَنْ عَلّمَكَ هَذَا قُلْتُ شَيْ‏ءٌ أَخَذْتُهُ مِنْكَ وَ أَلّفْتُهُ فَقَالَ هَذَا وَ اللّهِ مَكْتُوبٌ فِي صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسَى‏
اصول كافى جلد 1 صفحه: 238 رواية: 3

ترجمه :
جمعی از اصحاب كه حمران و ابن نعمان و ابن سالم و طيار در ميانشان بودند خدمت امام صادق عليه السلام بودند و جمع ديگری در اطراف هشام بن حكم كه تازه جوانی بود، نيز حضور داشتند، امام صادق عليه السلام فرمود: ای هشام: گزارش نمی‏دهی كه (در مباحثه) با عمروبن عبيد چه كردی و چگونه از او سؤال نمودی؟ عرضكرد: جلالت شما مرا می‏گيرد و شرم می‏دارم و زبانم نزد شما بكار نمی‏افتد، امام صادق عليه السلام فرمود: چون بشما امری نمودم بجای آريد. هشام عرض كرد: وضع عمروبن عبيد و مجلس مسجد بصره او بمن خبر رسيد، بر من گران آمد، بسويش رهسپار شدم، روز جمعه‏ای وارد بصره شدم و به مسجد آنجا در آمدم، جماعت بسياری را ديدم كه حلقه زده و عمروبن عبيد در ميان آنهاست، جامه پشمينه سياهی بكمر بسته و عبائی بدوش انداخته و مردم از او سؤال می‏كردند، از مردم راه خواستم، بمن راه دادند تا در آخر مردم بزانو نشستم: آنگاه گفتم: ای مرد دانشمند من مردی غريبم، اجازه دارم مسأله‏ای بپرسم؟ گفت: آری. گفتم: شما چشم داريد گفت: پسر جانم اين چه سؤالی است، چيزی را كه می‏بينی چگونه از آن می‏پرسی؟!! گفتم: سؤال من همين طور است.گفتم: بپرسم، گفتم شما چشم داريد؟ گفت: آری، گفتم: با آن چكار می‏كنيد؟ گفت: با آن رنگها و اشخاص را می‏بينم، گفتم بينی داريد؟ گفت: آری گفتم: با آن چه می‏كنی گفت: با آن می‏بويم، گفتم: دهن داريد؟ گفت آری گفتم: با آن چه می‏كنيد؟ گفت: با آن مزه را می‏چشم گفتم: گوش داريد؟ گفت آری گفتم: با آن چه می‏كنيد؟ گفت: با آن صدا را می‏شنوم گفتم: شما دل داريد گفت آری گفتم: با آن چه می‏كنيد گفت: با آن هر چه بر اعضاء و حواسم در آيد، تشخيص می‏دهم، گفتم مگر با وجود اين اعضاء از دل بی‏نيازی نيست؟ گفت، نه، گفتم چگونه؟ با آنكه اعضاء صحيح و سالم باشد (چه نيازی بدل داری)؟ گفت پسر جانم هر گاه اعضاء بدن در چيزيكه ببويد يا ببيند يا بچشد يا بشنود ترديد كند، آنرا بدل ارجاع دهد تا ترديدش برود و يقين حاصل كند، من گفتم: پس خدا دل را برای رفع ترديد اعضاء گذاشته است؟ گفت: آری، گفتم: دل لازمست و گرنه برای اعضاء يقينی نباشد گفت: آری گفتم، ای ابا مروان (عمروبن عبيد) خدای تبارك و تعالی كه اعضاء ترا بدون امامی كه صحيح را تشخيص دهد و ترديد را متيقن كند وانگذاشته، اين همه مخلوق را در سر گردانی و ترديد و اختلاف واگذارد و برای ايشان امامی كه در ترديد و سرگردانی خود به او رجوع كنند قرار نداده. در صورتيكه برای اعضاء تو امامی قرار داده كه حيرت و ترديدت را باو ارجاع دهی؟ او ساكت شد و بمن جوابی نداد، سپس بمن متوجه شد و گفت: تو هشام بن حكمی؟ گفتم: نه گفت: از همنشين‏های او هستی؟ گفتم: نه گفت: اهل كجائی؟ گفتم: اهل كوفه، گفت: تو همان هشامی. سپس مرا در آغوش گرفت و بجای خود نشانيد و خودش از آنجا بر خاست و تا من آنجا بودم سخن نگفت، حضرت صادق عليه السلام خنديد و فرمود: اين را كی بتو آموخت؟ عرضكردم: آنچه از شما شنيده بودم منظم كردم، فرمود بخدا سوگند اين مطلب در صحف ابراهيم و موسی می‏باشد.