یکى از بزرگترین ارکان اسلام در نظر شیعه حج است، و طبق روایاتى که در کتابهاى شیعه نقل شده کسى که حج را ترک کند او را مخیر مى سازند که یهودى از دنیا برود یا نصرانى! و چنین کسى در آستانه «کفر» است همان طور که آیه شریفه نیز اشاره اى به این مطلب دارد: «(وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ); و هر کس کفر ورزد (و حج را ترک کند به خود زیان رسانده) و خداوند از همه جهانیان بى نیاز است».(1)
حج در حقیقت یک نوع جهاد بدنى و مالى است، بلکه حج جهاد معنوى است همان طور که جهاد، حج حقیقى مى باشد و با دقت در اسرار و آداب این دو دستور اسلامى یک نوع وحدت و هماهنگى در میان آن دو به خوبى احساس مى گردد.
در صورتى که شرایط عمومى از قبیل «بلوغ و عقل» و شرایط خصوصى از قبیل مستطیع بودن (داشتن زاد، توشه، مرکب، سلامت بدن و امنیّت راه) در انسان جمع باشد حج یک مرتبه در تمام عمر واجب مى شود، البتّه وجوب آن وجوب فورى است و نمى توان آن را تأخیر انداخت.
«حج» بر سه نوع است: حج اِفراد که آیه زیر به آن اشاره مى فرمایند: «(وَللهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ); و براى خدا بر مردم است که آهنگ خانه او کنند...».(2) و حج قران که در این آیه به آن اشاره شده: «(وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ للهِ); و حج و عمره را براى خدا به اتمام رسانید...»(3) و حج تمتع که این آیه ناظر به آن است: «(فَمَنْ تَمَتَّعَبِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ); هر کس با ختم عمره حج را آغاز کند...».(4)
هر یک از این اقسام، احکام و بحثهاى فراوانى دارد که در کتابهایى که در این زمینه نوشته شده، تشریح گردیده است. من تعدادى از کتابهاى دانشمندان اهل سنّت را که در موضوع حج نگاشته اند مطالعه کرده ام، در غالب مسائل حج با کتابهاى دانشمندان شیعه موافق است، تنها در موارد معدودى با هم اختلاف دارند.
تاریخ تشیّع، و مطالعه حالات شیعه در گذشته و حال، به خوبى نشان مى دهد که آنها همواره اهمیّت خاصى به حج مى دادند، و همه ساله هزاران نفر از آنها به افتخار انجام این فریضه بزرگ اسلامى به مکّه نایل مى شدند، با اینکه انواع خطرات و ناراحتیها از ناحیه کسانى که اموال و حتى خون آنها را بر خود مباح مى دانستند در انتظار آن بود! ولى هیچ یک از این مشکلات طاقت فرسا آنها را از انجام این فریضه بزرگ باز نمى داشت، در این راه قربانیها دادند، و از هر گونه بذل جان و مال دریغ ننمودند، عجبا! با این همه باز مى گویند اینها مى خواهند اساس اسلام را در هم بکوبند!!
* * *
1 و 2 . سوره آل عمران، آیه 97.
3 و 4 . سوره بقره، آیه 196 .