1 - در «قرآن مجيد» بر خلاف آنچه كه ميان ما رواج دارد، لفظ «كلمات» بر «ذوات و شخصيت»ها اطلاق گرديده است؛ مانند:
الف: «اَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيي مُصَدِّقاً بِكَلَمَةٍ مِنَ اللَّهِ» [1] .
«خداوند تو را به يحيي كه تصديق كننده كلمه اي است از جانب خدا، بشارت مي دهد.»
ب: «يا مَرْيَمُ اِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمْهُ الْمَسيحُ عيسَي بْنُ مَريَمَ.» [2] «اي مريم، خداوند به كلمه اي از او كه نام او مسيح، عيسي فرزند مريم است، بشارت مي دهد.»
ج: «اِنّمَا الْمَسيحُ عيسَي بْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وكَلِمَتُهُ» [3] .
«مسيح، فرزند مريم، پيامبر خدا و كلمه او است.»
د: «قُلْ لَوْ كانَ الْبَحْرُ مِداداً لِكَلِماتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ» [4] .
«بگو اگر دريا براي كلمات خداي من، مركب گردد، دريا به پايان مي رسد.»
ه: «وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ اَبْحُرٍ مّانَفِدَتْ كَلِماتُ اللَّهُ» [5] .
«و دريا را، هفت درياي ديگر مدد كند، كلمات خدا به پايان نمي رسد.»
با توجه به اين كه در آيه مورد بحث، لفظ «كلمات» وارد شده است مي توان گفت كه مقصود از كلمات همان شخصيت هاي محترم (ذوات مقدس) است كه به آنها متوسل گرديده است و در روايتِ ياد شده، از اسامي آن شخصيت ها فقط نام «محمد» آمده است. و لذا در روايات شيعه اين حقيقت به دو صورت نقل شده است؛ گاهي «كلمات» به «اسامي ذوات مقدس» تفسير شده و گاهي به «اشباح نوراني» آنها.
«آدم نام هايي را ديد كه در عرش نوشته است، به آنها توسل جست. به او گفته شد كه آنها نامهاي گرامي ترين مخلوقات خداست و آن نامها عبارتند از محمد، علي، فاطمه، حسن و حسين. آدم در توبه و تعالي خود به آنها متوسل گرديد.» [6] .
ديگر احاديث شيعه مي رساند كه آدم «اشباح نوراني» پنج تن را مشاهده كرد. براي آگاهي از اين روايات، به تفسير برهان مراجعه فرماييد. [7] .

2 - با مراجعه به كتابهاي تاريخ و حديث، روشن مي شود كه توسل حضرت آدم به پيامبر، مطلبي مشهور و معمول بوده است؛ زيرا امام مالك در حرم پيامبر به منصور دوانيقي فرمود:
«هُوَ وسِيلَتُكَ ووسيلةُ أبِيكَ آدَم» [8] .
«پيامبر وسيله تو و وسيله پدرت آدم است.»
شعراي مسلمان اين حقيقت را به نظم درآورده و گفته اند:
«بِه قَدْ أجابَ اللَّهُ آدَمَ إذْ دَعا
                                    وَنَجي فِي بِطْنِ السَّفينَةِ نُوحٌ
قَوْمٌ بِهِمْ غُفِرَتْ خَطِيئَةُ آدَمَ
                                    وَهُمُ الوَسيلَةُ والنُّجُوُم الطُّلَّعُ» [9] .
«به واسطه او (پيامبر خاتم) خداوند، دعاي آدم را اجابت كرد
                                                                        و نوح را در داخل كشتي نجات داد
گناه آدم به واسطه كساني بخشوده گشت
                                                        كه واسطه درگاه خدا و ستارگان درخشانند.»
* * *
[1] آل عمران: 39.
[2] آل عمران: 45.
[3] نساء: 171.
[4] كهف: 109.
[5] لقمان: 27.
[6] مجمع البيان، ج 1، ص 89، طبع صيدا؛ تفسير برهان، ج 1، صص 86 - 88، احاديث 27 ،14 ،12 ،11 ،5 ،2.
[7] تفسير برهان، ج 1، ص 87 احاديث 15 ،13 و 16.
[8] سيد احمد زيني دحلان در كتاب «الدرر السّنيه» صفحه 10 مي نويسد: قاضي عياض اين جريان را با سند صحيح نقل كرده، امام سبكي در كتاب «شفاء السقام»، سمهودي در «خلاصه الوفاء» علامه قسطلاني در «المواهب اللدنيه» ابن حجر در «الجوهر المنظم» مي گويند: اين جريان با سند صحيح نقل شده و علامه زرقاني در شرح «مواهب» مي نويسد: ابن فهد آن را با سند خوب و قاضي عياض با سند صحيح نقل نموده اند. و متن مذاكره منصور با امام مالك، خواهد آمد.
[9] كشف الارتياب، ص 307 و 308.