بندرى است تاريخى در ماوراء النهر؛ امروزه در جمهورى ازبكستان است و مركز ولايت «سرخان دريا»، در ساحل راست آمودريا (رود جيحون)، در مرز با افغانستان.([352])
بناى ترمذ را به اسكندر مقدونى (356ـ 323 ق م) نسبت مى‏دهند. ترمذ از واژه «ترمسته» گرفته شده، كه در زبان باكتريايى([353]) به‌معناى ساحل راست است گرفته شده، و بعدها به آن ترميته، ترمته، تَرميد و ترميذ نيز مى ‏گفتند.
در دوره اسلامى، سعيد بن عثمان بن عفان نخستين فرماندار عرب در خراسان بود كه به آن سوى رود جيحون لشكر فرستاد و پس از گشودن سمرقند، ترمذ را نيز گرفت.
ترمذ در دوران‌‌هاى بعد بين سامانيان و غزنويان و سلجوقيان و خوارزمشاهيان دست به دست شد.
در سده ‏هاى يازدهم و دوازدهم، ترمذ همچون ديگر سرزمينهاى ماوراء النهر، دستخوش كشمكش‌هاى فرمانروايان بلخ و بخارا بود و به ويرانه ‏اى تبديل شد، تا آنكه در 1172 هـ.ق به دست «محمد رحيم ‏خان بخارى» بازسازى شد. در نيمه دوم سده سيزدهم ترمذ بار ديگر ويران شد و تنها دو روستاى «يتكه  سر» و «صالح آباد» به‌جاى ماند. روس‌ها در سال 1894 م (1311 هـ.ق) در يتكه ‏سر دژى ساختند كه آنرا «توپراق قرقان» مى‏ گفتند كه ترمذ كنونى در پيرامون اين دژ ساخته شده.([354]) گويا در قديم، صابون و بوريا و بادبزن ترمذ نيز معروف بوده است:
«و از وى صابون نيك و بورياى سبز و بادبيزن خيزد».([355])
پاورقي ها: -------------------------------------------------------------------------------------
[352]) دانشنامه جهان اسلام؛ ج7، ص233. با دخل و تصرف.
[353]) زبان بلخى.
[354]) دانشنامه جهان اسلام؛ ج7، ص233 ـ 235، با تلخيص و دستكارى برخى از واژگان.
[355]) لغت‏نامه؛ دهخدا؛ ج4، ص5835.