به خوبى روشن نيست او در چه زمانى گردآورى جامع را آغاز كرده و چند سال اين كار به درازا كشيده است؟ تنها چيزى كه بدان دست يافتم؛ سخنى است كه «ابن النقطهًْ» گفته؛ او مى‏ گويد:
«فرغ من كتابته يوم الأضحى من سنة 270 هـ.ق»([347])
اگر اين سخن درست باشد و ده سال را براى گردآورى جامع در نظر بگيريم بايد در حدود 260 هـ.ق كار را آغاز كرده باشد.
اين ديدگاه را با كمك گرفتن از سخن ذهبى مى‏توان تقويت كرد، چرا كه او در «تاريخ الاسلام» مى ‏گويد:
«وقال عبدالمؤمن بن خلف النسفيّ([348]): قُرأ عليه «الجامع» في دارنا بنسف و أنا صغير ألعب»([349])؛
ضمير در «عليه» به ترمذى باز مى‏ گردد.
باتوجه به اينكه «عبدالمؤمن» در (257 هـ.ق) چشم به جهان گشوده و باتوجه بسخن او، مى ‏توان با اطمينان بيشترى گفت كه او گردآورى جامع را بين سال‌هاى 260 تا 265 هـ.ق آغاز كرده، يعنى درحدود پانزده تا بيست سال پيش از مرگش.
پاورقي ها: -------------------------------------------------------------------------------------
[347]) التقييد لمعرفة رواة السنن؛ ابن النقطهًْ؛ ص99.
[348]) ابن طفيل بن زيد بن طفيل، أبويعلى النسفي التميمي، 257ـ 346 هـ.ق؛ تذكرة الحفاظ؛ ج3، ص866.
[349]) ج20، ص460.