يعني هر فعل و حركت و هر اثري كه در جهان هستي است همه از اراده و مشيت خدا سرچشمه مي گيرد: الله خالق كل شي ء و هو علي كل شي ء وكيل، خداوند آفريننده همه چيز، و حافظ و ناظر بر همه اشياست ». [1] .
له مقاليد السموات و الارض، كليدهاي آسمانها و زمين از آن اوست (و در دست قدرت او مي باشد)». [2] آري «لا مؤثر في الوجود الا الله، هيچ مؤثري در جهان هستي، جز ذات پاك خداوند وجود ندارد».
ولي اين سخن به آن معني نيست كه ما در اعمال خود مجبوريم، بلكه به عكس ما در اراده و تصميم گيريهاي خود آزاد هستيم انا هديناه السبيل اما شاكرا و اما كفورا، ما او (انسان) را هدايت كرديم (و راه را به او نشان داديم) خواه شاكر باشد (و بپذيرد) يا كفران كند (و سر باز زند). [3] .
و ان ليس للانسان الا ما سعي، و براي انسان بهره اي جز سعي و كوشش او نيست ». [4] .
اين آيات قرآني با صراحت نشان مي دهد كه انسان داراي آزادي اراده است، ولي چون آزادي اراده و قدرت بر انجام كارها را خداوند به ما داده است، اعمال ما مستند به اوست بي آنكه از مسؤوليت ما در برابر كارهايمان بكاهد- دقت كنيد.
آري او اراده كرده است كه ما اعمال خود را با آزادي انجام دهيم تا از اين طريق ما را آزمايش كند و در طريق تكامل پيش ببرد، چرا كه تنها با آزادي اراده و پيمودن راه اطاعت خدا با اختيار، تكامل انسانها صورت مي گيرد، زيرا اعمال جبري و خارج از اختيار نه دليل خوبي كسي است و نه نشانه بدي او!
اصولا اگر ما در اعمالمان مجبور بوديم، نه بعثت انبياء و نازل شدن كتب آسماني مفهوم داشت، و نه تكاليف ديني و تعليم و تربيت، همچنين پاداش و كيفر الهي نيز نامفهوم و خالي از محتوا مي شد. اين همان چيزي است كه ما از مكتب ائمه اهل بيت- عليهم السلام- نيز آموخته ايم كه به ما فرموده اند: نه جبر مطلق صحيح است و نه تفويض و واگذاري مطلق، بلكه چيزي در ميان اين دو است: «لا جبر و لا تفويض و لكن امر بين امرين ». [5] .
پاورقی ها: ------------------------------------------------------------------------------
[1] سوره زمر، آيه 62.
[2] سوره شوري، آيه 12.
[3] سوره انسان، آيه 3.
[4] سوره نجم، آيه 39.
[5] اصول كافي، جلد اول، صفحه 160 (باب الجبر و القدر و الامر بين الامرين).