1. عامل انحراف فكري:
علي عليه السلام بر اين باور بود كه «الْخِلاَفُ يَهْدِمُ الرَّأْيَ»(1)؛ انسان در محيط آرام مي تواند نظريه درست ارائه دهد ولي در جوّ آكنده از برخورد و اختلاف، دچار انحراف و كج فكري مي شود.
2. نشانه بطلان قطعي يكي از دو طرف:
علي عليه السلام معتقد بود كه دچار اختلاف شدن همان پيمودن راه باطل بيش نيست و مي فرمود:
مَا اخْتَلَفَ دَعْوَتان إلاّ كانَتْ إحْداهُما ضَلالَة(2)؛ اگر دو نظريّه در برابر هم قرار گرفت، قطعا يكي از آن دو باطل است.
يعني همواره حقّ در برابر باطل است و اين دو هرگز با هم جمع نمي شوند.
3. زمينه ساز تسلط شيطان:
علي عليه السلام براي اين كه نشان بدهد كه تفرق گرايي، نتيجه اي جز طعمه شيطان شدن نيست، مي فرمود:
وَالْزَمُوا السَّوَادَ الاْءَعْظَمِ فَإِنَّ يَدَ اللّهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ. وَ إِيَّاكُمْ وَالْفُرْقَةَ! فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّيْطَانِ، كَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ(3)؛ ملازم جامعه اسلامي باشيد، چون دست خدا همواره با جماعت است و از تفرقه به پرهيزيد، زيرا گروه اندك، طعمه شيطان مي شود، همان طوري كه گوسفند رها شده از گلّه، نصيب گرگ مي شود.
4. نشانه پليدي باطن:
علي عليه السلام براي اثبات پستي و پليدي تفرقه و اختلاف مي فرمود:
«وَإِنَّمَا أَنْتُمْ إِخْوَانٌ عَلَي دِينِ اللّهِ، مَا فَرَّقَ بَيْنَكُمْ إِلاَّ خُبْثُ السَّرَائِرِ، وَسُوءُ الضَّمَائِرِ»(4)؛ همانا شما برادران ديني يكديگريد؛ چيزي جز درون پليد، و نيّت زشت، شما را از هم جدا نساخته است.
5. زمينه ساز فتنه:
علي عليه السلام به خوبي مي دانست كه شيطان با فراهم ساختن زمينه اختلاف، بستر فتنه را مي گستراند و مي فرمود:
«إِنَّ الشَّيْطَانَ يُسَنِّي لَكُمْ طُرُقَهُ، وَ يُرِيدُ أَنْ يَحُلَّ دِينَكُمْ عُقْدَةً عُقْدَةً، وَيُعْطِيَكُمْ بِالْجَمَاعَةِ الْفُرْقَةَ، وَبِالْفُرْقَةِ الْفِتْنَةَ»(5)؛ همانا شيطان، راه هاي خود را به شما آسان جلوه مي دهد، تا گره هاي محكم دين شما را يكي پس از ديگري بگشايد، و به جاي وحدت و هماهنگي، بر پراكندگي شما بيفزايد.
6. وجوب نابودي اختلاف افكن:
علي عليه السلام فرمود:
«أَلاَ مَنْ دَعَا إِلَي هذَا الشِّعَارِ فَاقْتُلُوهُ، وَلَوْ كَانَ تَحْتَ عِمَامَتِي هذِهِ»(6)؛ آگاه باشيد هر كس كه مردم را به اين شعار «تفرقه و جدايي» دعوت كند او را بكُشيد هر چند كه زير عمامه من باشد.
پاورقي ها: ----------------------------------------------------------------------
(1) نهج البلاغه، حكمت 215.
(2) نهج البلاغه، حكمت 183.
(3) نهج البلاغه، خطبه 126.
(4) نهج البلاغه خطبه 113.
(5) نهج البلاغه خطبه 121.
(6) نهج البلاغه خطبه 127.