اينك به اصول عقايد شيخيه اشارت مي كنيم، ولي در اينجا به اصول و مواردي اشارت مي كنيم، كه با عقايد متشرعه اختلاف دارد؛ چه آنكه، ديگر موارد و عقايد آنها، همان عقايد قديمي شيعيان دوازده امامي است، و نيازي به بيان آنها نيست و تنها موارد اختلاف مورد اشارت قرار مي گيرند.
مهمترين موارد اختلاف عقايد شيخيه با عقايد متشرعه، از اين قرار است:
1 - معاد: عقيده ي شيخ درباره ي معاد مهمترين موردي است، كه با عقيده ي متشرعان در آن باب مغايرت دارد؛ بدين معنا، كه به عقيده ي شيعيان و ديگر پيروان مذاهب اسلام معاد، يعني بازگشتن مردگان در روز قيامت را، با همين جسم كنوني و يا به قول آنها «عنصري» مي دانند، ولي شيخ آن را تقريبا روحاني مي دانست و مي گفت: انسان با جسم «هور قليائي» زنده مي شود و مي گفت: چون حقيقت انسان همان روح اوست و معاد هم روحاني خواهد بود و اين روح را نوعي جسم بسيار لطيف به نام «هور قليائي» مي خوانده است. اينك گفتار شيخ را از كتاب «شرح زيارت جامعه ي» او نقل مي كنيم:
«... براي انسان، دو جسم و جسد است: نخست جسمي است كه از عناصر زماني (يعني - آب، خاك، هوا و آتش) تركيب شده، كه آن را مانند لباس، گاهي مي پوشد و گاهي ديگر درمي آورد؛ هيچگونه لذت و رنج، طاعت و معصيت به او نسبت داده نمي شود. مگر نمي بيني، كه زيد مريض مي شود و همه ي گوشتهاي بدنش مي رود، ولي از همان زيد است كه تغييري در او پيدا نشده است و هيچكدام از معاصي او هم نرفته است اگر آنچه از گوشت و بدن او رفته، دخالتي در حقيقت زيد مي داشت، ناچار بيشتر گناهان او هم، مي رفت...
همينطور است، اگر لاغر شود و يا چاق گردد. در هر حال حقيقت زيد هميشه ثابت است؛ اين تغييرات جسمي او، نه در ذات او تأثير دارد و نه در صفات او... اين جسم از حقيقت انسان شمرده نمي شود و هنگام مردن،
هر كدام از عناصر و مواد اين جسد متفرق مي شود و به اصلش مي پيوندد ماده ي آبيش به آب، هوائيش به هوا، آتشيش به آتش و خاكيش به خاك ملحق مي شود. پس، در قيامت و معاد، اين جسد كه از عناصر نامبرده تشكيل شده، برنمي گردد، زيرا آن جسم مانند لباس بود، كه انسان در هنگام مردن از تنش بيرون مي آورد و با جسد هور قليائي در معاد زنده مي شود.
و اما جسد دوم انسان، جسدي است جاويدان و باقي و فناناپذير و از عناصر هور قليائي مي باشد، كه در جسد ظاهري و محسوس او، پنهانست. اين جسد هور قليائي، مركب روح و از سنخ اوست، و پس از مرگ، در قبر مرده باقي مي ماند، در حالي كه زمين جسد عنصري او را خواهد خورد. روح انسان در قيامت با همين جسد هور قليائي باز خواهد گشت و حساب پس خواهد داد و داخل بهشت يا دوزخ مي شود...» [1] .
پاورقي:---------------------------------------------------------
[1] نگاه كنيد به: هداية المسترشدين، از صفحه 224.