ترکمنستان[303]
جمهوری تازه اسقلال یافته ترکمنستان با وسعتی برابر 488100 کیلومتر مربع از مناطق نسبتا پر وسعت آسیای مرکزی به شمار می رود . این کشور از غرب با دریای خزر از جنوب با افغانستان و جمهوری اسلامی ایران ، از شرق و شمال با ازبکستان ، مرز مشترک دارد . همچنین قزاقستان در شمال غربی آن واقع است . این کشور بیشتر در جهت طول جغرافیائی گسترده شده و از غرب تا شرق آن 1100 کیلومتر و از شمال تا جنوب 650 کیلومتر است و از نظر وسعت بعد از روسیه ، قزاقستان و اوکراین مقام چهارم را داراست و به اندازه مجموع مساحت کشورهای دانمارک ، بلژیک ، هلند ، اتریش و سوئیس قلمرو جغرافیائی دارد . قسمت اعظم آن را کویر قره قوم(8)( شن سیاه ) تشکیل می دهد که 80% خاک کشور را می پوشاند . کوههای کپه داغ و پاراپامیر در جنوب و جنوب غربی آن است ، رودخانه امو دریا با 2620 کیلومتر به این کشور تعلق دارد که عرض آن در برخی مناطق به 3 کیلومتر می رسد .
کانال معروف قره قوم به عنوان بزرگترین کانال دنیا که هم اکنون 1100 کیلومتر حفر شده در آینده با پیمودن 1340 کیلومتر راه ، رودخانه امودریا را به خزر وصل می کند .
یادآوری می شود که آمودریا که به آن جیحون هم می گویند از کوههای مرکزی آسیا سرچشمه گرفته و به دریاچه آرال ( واقع در مرز ازبکستان و قزاقستان ) می ریزد . به دلیل وجود صحرای برهنه قره قوم ، ترکمنستان آب و هوای گرم و خشکی دارد و میزان بارندگی آن در نقاط صحرایی به 80 میلی متر می رسد اما در نقاط کوهستانی هم مرز با ایران تا 300 میلی متر باران دریافت می کند .
ترکمنستان 4 استان دارد : استان بالکان ( کنار خزر ) با 375000 سکنه ، استان[304]ماری ( مرو ) (9)با 884300 نفر ، استان تاشائوز با 758600 نفر ، استان چاربوبا 795000 نفر ، 19 شهر و 44 بخش دارد و مرکز حکومت آن عشق آباد است که در بخش شمالی کوههای کپه داغ و 45 کیلومتری شهر باجگیران ( مربوط به استان خراسان ایران ) قرار گرفته و 422300 نفر سکنه آن است . میانگین عمر مردان 9/62 سال و میانگین عمر زنان 7/69 سال می باشد که 4/68% ترکمت ، 6/12% روس ، 5/10% تاتار و 5/8% ازبکند .
زبان رسمی ترکمنی است ولی زبان روسی را به عنوان زبان رسمی پذیرفته اند . 85% مردم ، مسلمان هستند و در این کشور 200 مسجد وجود دارد . علاقمند به تحصیل علوم اسلامی بوده و پس از استقلال ، گرایش به معنویت و مذهب در ترکمنستان رواج فزاینده ایی پیدا کرده است در سفری که رئیس جمهور ایران به منظور شرکت در اجلاس سران کشورهای آسیای میانه در تاریخ 19/2/71 به ترکمنستان نمود قاضی القضات این کشور از ایشان خواست که تسهیلاتی فراهم شد . تا طلاب علوم دینی ترکمنستان به جای تحصیل در عربستان ، سوریه و ترکیه ، در ایران به تحصیل علوم مذهبی بپردازند . ایران و ترکمنستان بدلیل اشتراک مذهبی و فرهنگی و مرز مشترک ، مناسبات فرهنگی سیاسی و اقتصادی خوبی دارند .
ترکمنستان یک دانشکده پزشکی و 5 هنرستان دارد . دانشکده عشق آباد که بعدها به دانشگاه مختوم قلی معروف شد ، در سال 1937م تاسیس گردید که در دانشکده زبانهای خارجی آن زبان فارسی به صورت رشته ای جداگانه تدریس می شود . سه فرستنده کانال تلویزیونی و یک فرستنده رادیوئی دارد . از 10 روزنامه آن تنها روزنامه های « جرقه » ترکمنستان و « عصر » عشق آباد به زبان روسی و بقیه به زبان ترکمنی انتشار می یابد .
ترکمنستان از 6 قرن قبل از میلاد بخشی از خاک ایران بوده است و بجز دوره سلطه مغول ها بر آسیای مرکزی تا اوائل قرن هیجدهم همچنان جزو ایران بود .[305]بعدها قبایل ترکمن با بدست آوردن قدرت به تناوب حملاتی را علیه ایران ترتیب دادند . در سال 1873م روسها پس از 4 سال جنگ ، ترکمنستان رابه تصرف خود درآورند که ضعف و هرج و مرج در عصر قاجاریه در این فتح موثر بود . تا سال 1924م ترکمن ها در مقابل کمونیستها مقاومت کردند و در این سال سرزمین مذکور تحت نظارت کرملین قرار گرفت و این حالت تا زمان فروپاشی شوروی ادامه یافت و ترکمنستان موفق شد در 26 اکتبر 1991م ( 1370ش ) استقلال خود را بدست اورد . در زمستان سال گذشته ( 1370 ) پس از تشکیل کنفرانس همکاریهای اقتصادی ( ECO ) در تهران ، جمهوری مذکور به عضویت آن درآمد . حکومت آن جمهوری است و پارلمان این کشور 175 نماینده دارد که برای مدت 5 سال برگزیده می شوند ( هر 12000 نفر رای دهنده یک نماینده را انتخاب می کند . )
ترکمنستان از تولید کنندگان عمده پنبه در آسیای میانه به شمار می رود و یکی از بزرگترین ذخائر سولفات سدیم را در جهان داراست . نفت و گاز ، سرب ، روی ، ید ، برم و جیوه نیز در این کشور استخراج می گردد . صنایع آن عبارتند از : صنایع شیمیائی غذایی ، انرژی ، نساجی ماشین سازی و تولید فرشهای دستباف ، وسیع ترین و پیشرفته ترین صنعت دامپروری در بین جمهوری های سابق شوروی به این کشور اختصاص دارد و پرورش اسب آن در جهان مشهور است . میزان تولید گندم در ترکمنستان به 900000 تن در سال بالغ می گردد . (10)
پاورقي:--------------------------------------------------------------
9 - در استان مرو ( ماری ) که در آن ذخائر طبیعی و زمینهای حاصلخیز وجود دارد ، 58 کارخانه صنعتی استقرار یافته است و از آثار تاریخی آن مقبره سلطان سنجر و خواجه یوسف همدانی را می توان برشمرد .
10 - روزنامه اطلاعات ، ش 19616 و روزنامه جمهوری اسلامی شماره های 3726 ، 3822 .
11 - قفقاز سرزمینی است کوهستانی که از مغرب ( از دریای سیاه ) تا مشرق ( دریای خزر ) کشیده شده و بلندترین قله آن از سطح دریای آزاد 5630 متر ارتفاع دارد ؛ این ناحیه تا قبل از دوران قاجایه جزو سرزمین ایران محسوب می شد .