ترکستان شرقی که در شمال غربی چین قرار دارد با وسعتی برابر 1709000 کیلومتر مربع بیش از پانزده میلیون نفر در آن سکونت دارند . مرکز این ایالت « اورومچی » و شهرهای عمده آن عبارتند از کاشغریارقند ، ختن و تورفان . این ایالت از شمال به مغولستان از شمال و غرب به شوروی سابق از جنوب به هند و تبت محدود می باشد ، قدمت زیادی داشته و از نخستین مراکز تجمع انسانها بوده است و از ایام قدیم مسکن قبایل و چادرنشینان بود . در قرن اول ق . م تحت اشغال چین در آمد و در قرن دوم میلادی به دست ازبکها افتاد ولی دوباره در اواسط قرن هفتم ، توسط چینیها اشغال گردید . در قرن هشتم اویغورها بدان جا هجوم بردند و در قرن دهم میلادی مورد تاخت و تاز مسلمانان قرار گرفت . در قرن سیزدهم مغولها آن را تصاحب نمودند . در 1750م منچوها بدان دست یافتند . در سال 1881 م از ایالات چین شد ولی حتی تا سال 1912م استقلال داشت . (11)در سال 1820م خوجه های مسلمان با بهره گیری از انزاع داخلی ، به ترکستان حمله بردند اما منچوها آن را سرکوب نموده و « خوجه جهانگیر » را در سال 1828م دستگیر و اعدام نمودند .[277]در سال 1862 م شورش بزرگ مسلمین در « شن سی » و « گان » صورت گرفت که در نتیجه آن مسلمانان به بخشهایی از شمال غربی چین دست یافته و ترکستان شرقی عملا از امپراطوری جدا شد . در این موقع یعقوب بیگ رهبر مسلمانان اهل خوقند به ترکستان شرقی حمله برد و حکومتی اسلامی در آن بنیاد نهاد . در عصر وی این ناحیه موقع خوبی بدست آورد و از مراکز مهم مسلمین به شمار آمد . در سال 1920 و سه سال پس از انقلاب کمونیستی سال 1917م ترکستان شرقی و غربی از هم جدا شدند و در سال 1942م ترکستان شرقی به سین کیانگ تغییر نام یافت . در سال 1949م با روی کار آمدن نظام مائوئیستی چین به این سرزمین غالب شد و پس از به شهادت رسانیدن هزاران نفر از جمله علما و ائمه جماعات آخرین حکومت مستقل آسیای مرکزی را از میان برد و بسیاری از اقوام مسلمانان را که راهی افغانستان و هند بودند در طول مسیر و نقاط مرزی از پای در آوردند و اشغال آن تا 1951م ادامه یافت . در این مدت توسط تانگ ها و هواپیماهای جنگنده و بمبهای آتش زا 120000 نفر را کشتند ، بین سالهای 1966 تا 1967م گارد سرخ نیز هزاران نفر موحد را به شهادت رسانید و با کوچ دادن مسلمانان از اماکن خود آنها را در مجموعه چین بزرگ پراکنده نمود تا تعداد ساکنین این ایالت تقلیل یابد به نحوی که در سال 1949م سکنه آن 35 میلیون نفر بود و در سال 1960م به 25 میلیون و در سال 1982م به 5/12 میلیون نفر تنزل یافت . همراه با این حرکات ایذایی تنها 400000 کارگاه و بازار کوچک و بزرگ را از دست آنان خارج نمود ، غارت منابع و ذخائر آن از سوی چین همچنان ادامه دارد .
ترکستان شرقی 88 نوع ماده طبیعی دارد و در سال 1959 م تولیدات نفتی آن به 1550000 تن و آهن و فولاد به ترتیب به 800000 تن و 600000 تن بالغ گردید (12)در سال 1980م این منطقه خود مختار به لحاظ اقتصادی در مضیقه بسر می برد و مردم در حالت نگرانی و اضطراب بسر می بردند اما در سال 1983م همراه با تجدید حیات اسلامی رونق اقتصادی و توسعه صنعتی در آن آشکار شد .
پاورقي:-------------------------------------------------------
12 - چهره نوین سین کیانگ ، س ، اندرس و یمبوس ( S . Enders wimbush ) ترجمه حسن تقی زاده طوسی . 1 - حکومت مسکو و مساله مسلمانان آسیا مرکزی - مایکل ریوکین ترجمه محمود رمضان زاده ص 205 .