کشور چین با 9571000 کیلومتر مربع و یک میلیارد و هفتاد و دو میلیون نفر[271]سکنه در آسیای شرقی و بین 20 تا 55 درجه عرض شمالی قرار دارد و از نظر طبیعی به دو بخش کوهستانی و مرتفع غربی و جلگه های پست و هموار شرقی تقسیم می شود . در حدود 700 میلیون نفر از سکنه چین در بخش شرقی و سواحل اقیانوس آرام استقرار یافته اند . نژاد مردم چین زرد و مرکب از تیره های چینی ، مغولی و تبتی می باشد . دین اکثریت بودا و کنفوسیوس است و اقلیتی مسلمان در این کشور سکونت دارند .
5 سال بعد از رحلت پیامبر اسلام (ص) آئین توحید به چین راه یافت . سعد ابن ابی وقاص اولین مسلمانی است که وارد چین شد و نخستین مسجد در بندر شانگهای تاسیس گردید اولین برخورد مسلمین با چینیها در سال 130 هجری در وقتی بود که ارتش چین به رهبری کوهسین چعیه با مسلمانان به رهبری « زیاد » روبرو شد . و نبرد سخت در مرز چین بین آنان درگرفت در آغاز ، پیروزی با چینی ها بود اما ناگهان با شکست آنان مسلمانان بر آسیای مرکزی دست یافتند و این فتح ، مقدمه نفوذ اسلام بر این سرزمین و آسیای مرکزی شد .
تسلط کامل مسلمانان بر چین هنگامی بود که در سال 138 هجری عده ای از قبایل چینی تحت عنوان لوشانی ها بر « هرسوان تسانگ » امپراطور چین شوریدند و در خلال این طغیان ، امپراطور از منصور خلیفه عباسی استمداد طلبید . منصور یک گروه 4000 نفری را به کمک وی فرستاد که اینان در دو ایالت سیانفوو و هانوفو بعد از جنگ و فرونشاندن طفیان اقامت گزیدند و با دختران چینی ازدواج کردند که می گویند هویس های مسلمان از نسل آنان هستند . اسلام از دو راه به حین راه یافت یکی از راه دریا ( از طریق کانتون و هانگ چو ) و دیگر از راه خشکی ( از ایران و ترکستان ) . (4)شهرباستانی چوانچو موسوم به شهر ریتون که در سواحل جنوب شرقی استان فوجیان واقع شده و مسیر دریائی جاده ابریشم می باشد در چند دهه اخیر بیش از صد لوحه سنگی اسلامی به زبانهای عربی و فارسی در این شهر کشف شده که این کشفیات بیانگر آن است که چوانچو در گذشته ارتباط[272]تنگاتنگی با اسلام داشته است و اصولا این شهر دروازه اسلام و یکی از مراکز عمده اسلامی در جین به شمار می آید . (5)
آماری که تعداد مسلمانان چین را مشخص کند بطور دقیق در دسترس نیست و در منابع آماری تعداد آنان را متفاوت ذکر کرده اند ولی می توان ادعا کرد که در حال حاضر 70 میلیون نفر مسلمان در چین سکونت دارند . مسلمانان در ناحیه خود مختار ترکستان شرقی ( سین کیانگ ) و استان چینگهای در سرزمین نینگسیاهوئی و در کانسو در اکثریتند و از نژاد اویغور ، ازبک ، فرمز ، تاجیک ، تاتار و دونشیان می باشند . مسلمانان با دولت مرکزی در طول تاریخ 500 بار درگیری داشته اند و بخصوص در پی قتل عامهای شدید در سه قرن اخیر حداقل 30% آنان کاهش یافته اند .
سلسله منچوها که بزرگترین دشمن مسلمین بودند بین سالهای 1644م تا 1911م مسلمانان را آماج اذیت قرار داده و قریب به ده میلیون نفر را در شمال و شمال غربی چین کشتند .
در دوران حکومت سلسله چینگ آزادی مسلمانان محدود شده و بویژه در سال 1731م آئین سنتی ذبح حیوانات ممنوع گشت و در زمان حکومت امپراطور چی ین لونگ احداث مساجد جدید و زیارت حتج عدغن شد . با این حال موفق نشدند مسلمین را در اکثریت هضم کنند زیرا در تمامی ایالات و مراکز پرجمعیت پراکنده بودند و حضور سیاسی و اقتصادی مهمی داشتند . لذا گرچه اقلیتهای دیگر در زمان این سلسله تحت نظارت شدید بودند اما مسلمانان ( هوئیها ) به لحاظ ویژگی اجتماعی - فرهنگی و اتکای به خود و استواری در دین ، استثنا بودند و طرح هماهنگ سازی در مورد آنان مؤثر واقع نشد و این سلسله پس از آنکه موفق نشد از طریق مهاجرت و انتقال ، مسلمانان را منهزم کند به قلع و قمع و کشتار آنان پرداخت که مسلمین برای حفظ هویت فرهنگی خود مقاومت نموده و گاهی برای وحدت فرهنگی از طریق تاکتیک و تقیه وارد شده و حساسیت حکام را نسبت به[273]خود کاهش می دادند تا به عنوان مذهبی بدعت گذار ، مطرود چینیان قرار نگیرند . وفتار چینیها با مسلمانان در دو سطح قابل بررسی است . روشنفکران و اهل قلم مواقعی که تبلیغات علیه مسلمین شدید بوده با نوشتن کتب و مقالات به تحقیر آنان پرداخته و آنان را وجودهایی وحشی معرفی کرده اند . عوام تعصبات نابخردانه و قضاوتهای نادرستی نسبت به موحدین داشته و آنان را بیرحم ، متجاوز ، حریص و جنایکار معرفی کرده اند . تعارض فرهنگی چینی با فرهنگ اسلامی ، همبستگی مسلمانان را پدید آورده و هویت اسلامی را تقویت نموده است . واکنش شدید مسلمانان هنگامی بوده که فرهنگ آنان به مخاطره افتاده و ارزشهای آنان در معرض فنا بوده است و هنگام شکست درنظام حکومتی و تزلزل قدرت برای حفظ هویت و حفظ سهم خود از قدرت در نواحی شمال غربی و جنوب غربی دست به شورش زده و تقاظای استقلال داشته اند مبارزات مسلمانان در قرن نوزدهم در تعقیب چنین هدفی بوده و « ماهوالونگ » نیرومندترین چهره انقلابی در اسلام قرن نوزده چین بود که می خواست با جهاد به حکومت اسلامی برسد که دشمنان با حملات بیرحمانه او را سرکوب نمودند . شورش مسلمانان ناحیه یون نان در سالهای ( 1873 - 1853 ) از آن جمله است و دوون شین رهبر سیاسی شورشیان یون نان و قهرمان مسلمانان این ناحیه بود که اولین بار قرآن رابه زبان چینی ترجمه کرد .
از لحاظ سیاسی مسلمانان درحکومت مرکزی نفوذهایی داشتند . در دوره حکومت یوان ( 1368 - 1279 ) مغولان توده های وسیعی از مسلمانان را از آسیای غربی و مرکزی به چین آوردند و به عنوان کارگزاران دیوانی و صاحبان مشاغل کشوری در راس جامعه قرار دارند این افراد در محل اقامتشان محله های بخصوصی را دراختیار گرفته و از مزایای فوق العاده ای بهره مند شدند که نفرت چینیها را بر می انگیخت . حتی در زمان سلسله چینگ فرد مسلمانی بنام ماهاشین(6)مقام حساس[274]استانداری جگیانگ فوگین و بعدا لیانگ کیانگ را بدست آورد و از خود لیاقت و استعداهای شایسته ای بروز داد و رژیم جمهوری به رهبری چیانگ یشک شخص مسلمانی بنام بای چونگ شی بالاترین مقام نظامی یعنی رئیس ستاد ارتش را عهده دار بود .
مسلمانان برای گسترش آئین خود و حفظ هویت فرهنگی به برنامه ها و فعالیتهای اجتماعی ، فرهنگی دست می زنند . به عنوان نمونه درمواقع قحطی و گرسنگی ، اطفال چینی را به خانه های خود آورده و آنان را مسلمان می نمایند و به قول « شکیب ارسلان » ترجیح می دهند با زنان چینی ازدواج کنند و به این امید که خداوند دلهای ایشان را آماده پذیرش اسلام گرداند . تالیف کتب اسلامی نیز از فعالیت های تبلیغی بود که عده ای را جذب می کرد . لیوجی با نوشتن کتابی پیرامون زندگی پیامبر اسلام - حضرت محمد (ص) - تحت عنوان « تاریخچه واقعی زندگی مقدسترین چهره عربستان به زبان چینی » نظر بسیاری از چینی ها را به سوی اسلام جلب نمود .
در بین خود مسلمین نیز برای کاستن از تهاجم فرهنگی و دفاع از مرزهای اعتقادی سنت های خاصی وجود دارد اشاعه نظام آموزشی اسلامی حتی در روستاها ، تشکیل اجتماعات و مجالس وعظ و سخنرانی مذهبی در مساجد ، بر پائی اعیاد مذهبی ، مراسم ازدواج و تدفین به طریق کاملا اسلامی ، گذاردن نام اسلامی بر فرزندان خود ، آموزش زبان عربی و فراگیری قرآن و تربیت اسلامی ، احتراز از فساد و فحشاء ، اعطای زکات به افراد مستمند ، حمایت از بینوایان و پذیرائی از میهمانان جزو برنامه های مفید مسلمانان چین است . رعایت قوانین اسلامی و اجرای موازین شرعی توجه دولتمردان را به سوی آنان جلب نموده بود و یونگ جنگ امپراطور چین در قرن هیجدهم در برخوردهای آشکار میان هان ها و مسلمانان از مسلمین حمایت نمود و حتی یکی از احکام محلی را که در صدد سرکوب مسلمین بود تقبیح نمود و دستور داد او را دستگیر و پس از محاکمه ، مجازات کنند . (7)مسلمانان در سراسر چین 40000 مسجد دارند .[275]طبق نظر محققی بنام تینگ ( Ting ) صلح و سعادت و آرامشی که موجبات شکوفائی اسلام را در چین دوره مینگ فراهم آورد ، معلول این مسئله بود که بنیان گذار این سلسله یعنی تای دسو و حتی همسرش مسلمان بود و بسیاری از مقامات مسئول مسلمان بودند وی پس از جلوس بر تخت سلطنت شرابخواری را منع کرد و سرود ستایشی در تجلیل از محمد (ص) ساخت که ممکن است هنوز در مسجد اصلی نانکینگ اجرا شود . (8)
از اوایل قرن بیستم ، فشار بر مسلمین شدت روز افزونی یافت و در اواخر سال 1928 م وانگ یوسیانگ ژنرال مسیحی حکومت کامین تانگ ، در ایالت کانسون و نین گیساوشین سو بدین گونه بوده است . (9)
در بین سالهای 1952م تا 1968م مسلمانان تحت شکنجه و آزارهای شدید قرار گرفتند ، مساجد تخریب گردید و کتب مذهبی بویژه قرآن سوزانیده شد و متاسفانه در بعضی نقاط ، مذهب با تعلیمات مائوئی در آمیخته شد چنانچه پس از نماز و دعا در پاره ای از نقاط چین جملاتی از کتاب سرخ مائو نقل می شد . به همین دلیل بود که در سال 1966م در برخی نواحی چین در جریان انقلاب فرهنگی درهای مساجد توسط گارد سرخ بسته نشد و به مسجد هم بی حرمتی نکردند ! (10)[276]سال 1951م گزارشهای از قتل ، سوختن ، دزدی و حمله به مؤسسات مسلمین و قطع روابط عمومی ایالات مسلمان نشین حکایت می کند ولی در سال 1954م بدنبال تلگرام 700000 مسلمان به مائو ، اسلام از حمایت قانون برخوردار شد اما برای کنترل افکار مسلمین شئون فرهنگی آنان به شدت کنترل شد و کوشش هایی صورت گرفته تا از طریق تبلیغات وسیع به مسخ فرهنگ اسلامی اقدام شود گرچه در ظاهر با بعضی حرکات فرهنگی مسلمانان موافقت می شد . چنانچه در سال 1955م به آنان اجازه داده شد انستیتوی الهیات اسلامی را تاسیس کنند و در سال 1964م کالج اقلیت ناسیونالیست را بنیان نهند .
پاورقي:------------------------------------------------------------
5 - برداشت از مجله چین مصور شماره های 5 و 6 سال 1991 میلادی .
6 - Mahasin . i
7 - مسلمانان چین ، صفحات 190 تا 192 .
8 - مسلمانان چین ، رافائل ایزرائیلی ترجمه حسن تقی زاده طوسی ص 361 .
9 - اسلام در چین نوشته ژاک گوسولت فرانسوی و بدرالدین حی ( چینی ) ترجمه عبدالحمید بدیع - تهران 1356 .
10 - چین سرزمینی که از نو باید شناخت - منصور تاراجی - تهران یوش 1350 .
11 - مبارزات مسلمانان ترکستان بر ضد استعمار سرخ چین و شوروی ، تالیف محمد شهاب ، ترجمه مهدی پیشوایی .