بنگلادش یکی از فقیرترین کشورهای جهان است که با 144000 کیلومتر مربع وسعت و 102 میلیون نفر سکنه به صورت جلگه مسطحی در شرق شبه قاره هند واقع است . از جنوب شرقی به کشور میانمار و از جنوب به خلیج بنگال محدود می باشد . نزدیکی به خط استوا و وجود بارانهای موسمی بنگلادش را به صورت منطقه ای گرم و مرطوب درآورده است . رودخانه های این کشور که از ذوب برفهای هیمالیای شرقی بوجود می آیند درمسیر جنوب به خلیج بنگال می ریزند و گنگ و براهماپوترا مهمترین آنان هستند و جلگه ای که کشور بنگلادش را تشکیل می دهد از دلتای این رودها بوجود می آید . بخش بزرگی از بنگلادش پوشیده از جنگل است و مهمترین منطقه جنگلی آن « سندربن » است که در جنوب غربی و مرکز بنگلادش و چیتاگونگ قرار دارد .
از 102 میلیون سکنه این کشور 90% در روستاها و 10% در شهرها سکونت دارند ، بنگلادش پس از اندونزی دومین کشور جهان اسلام از نقطه نظر جمعیت است . مردم آن از نژاد زرد و سفیدند و بیش از 85% آنان را مسلمانان تشکیل می دهند . زبان اصلی مردم بنگالی است که ریشه سانسکریت دارد و در دوره حکومت مسلمانان ، بر شبه قاره هند تعدادی واژه های فارسی و عربی وارد این زبان شده است . زبان انگلیسی را نیز دانشگاهیان و عده ای از بازرگانان مورد استفاده قرار می دهند و برخی مکاتبات اداری به این زبان صورت می گیرد .[219]
بنگلادش تا سال 1971م به عنوان بخش شرقی پاکستان تحت قلمرو این کشور بود تا اینکه در این سال به رهبری شیخ مجیب الرحمن و پس از مبارزات گسترده ای ، بنگلادش در صحنه سیاسی پدیدار شد . سبب نارضایتی مردم از حکومت پاکستان که در بخش غربی مستقر بود موارد متعددی است که به پاره ای از آنها اشاره می گردد :
1 - بنگالی ها 56% کل پاکستان را تشکیل می دادند و خواهان آن بودند تا زبان بنگالی زبان رسمی باشد ، حال آنکه زبان اردو به عنوان زبان رسمی انتخاب شده بود .
2 - مرکز نظامی ، اداری ، سیاسی و اقتصادی اکثرا در دست افراد پاکستان غربی بود . به عنوان مثال 85% مقام های کشوری به اهالی پاکستان غربی اختصاص داشت .
3 - بیشتر درآمدهای مردم بنگلادش ( ناحیه شرقی پاکستان ) جهت رفاه پاکستان غربی صرف می شد و اصولا بنگال شرقی بصورت تولید کننده مواد خام باقی ماند و از برنامه های صنعتی و توسعه اقتصادی بازمانده بود . (4)بنگلادش پس از آزادی با دشواریهای زیاد روبرو شد . اوضاع اقتصادی نابسامان و اسکان ده میلیون پناهنده که قبل از استقلال به هند رفته بودند و نیز تشتت در ارتباطات ، این کشور نوبنیاد را در معرض خطر قرار داده بود ، جنگهای خونین ، آوارگی و مهاجرتها موجب آن شده بود که زمینها کشت نشوند . شش میلیون خانه ویران شده ، راه آهن مختل شده ، پل ها منهدم شده مزارع خالی از محصولات کشاورزی ، کمبود مواد غذایی را سبب گردید و این معضل به مردم فشار زیادی وارد نمود . در ماههای آخر 1974م حدود 28000 نفر از گرسنگی تلف شدند . حوادث طبیعی چون طوفانهای مهیب ، سیلابهای بنیان کن ، فشار اقتصادی را بر مردم بیشتر کرد . این عوامل سبب شد که بنگلادش با ذخائر غنی و زمین های حاصلخیز جزو کشورهای تهیدست جهان قرار بگیرد و از راه وامها و کمکهای[221]خارجی به زندگی ادامه دهد که این کمکها خود وابستگیهای سیاسی - فرهنگی به دنبال دارد . اکنون نیز این کشور از حالت بی ثباتی سیاسی رنج می برد ، رژیم ژنرال ارشاد مدتها با جناحهای مخالفی درگیر بود که رهبری آنها را دو زن به عهده داشتند ، دو حزب اصلی که جناح مخالف را رهبری می کردند برای مدتی حکومت را در دست داشتند و مردم بنگلادش در این دوران انواع تلخیها و رنجها را دیدند و دو زنی که احزاب مخالف غیر مذهبی را رهبری می کردند در صدد تقلید از اسلاف خونریز خود برآمدند اما مشی احزاب مسلمان با آنها کاملا متفاوت بود . زیرا اینها در صدد تصاحب قدرتند اما مسلمانان به اجرایسنت الهیو عمل نمودن به احکام اسلامی تاکید می ورزیدند . رژیم ارشاد که چنین هدفی را از سوی مسلمانان دریافت ، به سرکوب وحشیانه و خونین تظاهرات آنان همت گماشت . پس از ژنرال ارشاد ، خانم خالده ضیاء بیوه ضیاء الرحمن که مدتی حزب غیر مذهبی ملی بنگلادش را به عهده داشت روی کار آمد و لذا هنوز مسلمین به هدف خود نرسیده اند . (5)
از دشواریهای دیگر بنگلادش سیل مهاجران منطقه آراکان میانمار است که به سوی این کشور سرازیر می شوند بیماریهای مسلمانان در بنگلادش نیز وضع ناگواری دارد اینان جماعتی از مسلمانان هستند که از هند به سوی شرق پاکستان مهاجرت کرده اند با تشکیل کشور بنگلادش این گروه 300000 نفری تقاضای مهاجرت به پاکستان را نمودند ولی پاکستان اقدامی برای پذیرش آنان به عمل نیاورد از این رو بیهاریها به صورت جماعتی از این جا رانده و از آنجا مانده در آمدند آنها اکنون در 66 اردوگاه سکونت دارند و از کمکهای ناچیز سازمان ملل استفاده می نمایند ناامیدی این گروه در حدی بود که در سوم مارس 1981م مصادف با سالگرد استقلال پاکستان تصمیم گرفتند خود سوزی کنند و 5000 نفر داوطلب عمل خود سوزی شدند (6)اما رهبران آنان اجازه ندادند این[222]حرکت عملی شود .
بنگلادش کشوری است روستایی زیرا حدود 68000 روستا دارد و کشاورزی مهمترین رکن آن است این کشور بزرگترین تولید کننده و صادر کننده کنف در جهان است و 36% سکنه آن در کشت و تولید آن مشغول بکارند . چای ، توتون و برنج از مهمترین محصولات کشاورزی این کشور است . حدود 6 میلیون نفر از مردم این کشور در ارتباط با صید ماهی هستند و 250 نوع ماهی از آبهای شور و شیرین آن بدست می آید . گاز طبیعی تنها منبع با ارزش بنگلادش است که در سال 1955م در هاریپور در شرق سیلهت کشف شد . در سیلهت و کومیلا منابع ذغال سنگ وجود دارد . ذخائر مس و سنگ آهک در چیتاگونگ و دیگر نواحی بهره برداری می شود . صنایع مربوط به کنف ، نساجی ، غذایی ، چوب و کاغذسازی نیز در این کشور بوجود آمده اند . (7)واحد پول آن تاکا(8)می باشد .
پاورقي ها: ------------------------------------------------------------------
5 - نگاهی به اوضاع مسلمانان بنگلادش اتیوپی و شوروی ترجمه حمید رضا شیخی - نشریه مشکوه ش 21 ، زمستان 67 .
6 - اقلیت های مسلمان ، ترجمه ایرج کرمانی ص 242 و 243 .
7 - 143: p 1972venton The Diccovery of Bangladesh ( London Melkshamcolin. 8 - Taka9 - kardiva