به لحاظ ژئومورفولوژی و از نقطه نظر پستی و بلندیها می توان کشورهای اسلامی را به گروه کشورهای هموار ، کوهپایه ای و کوهستانی نقسیم نمود . کشورهای هموار نیز خالی از عارضه نبود و خود به بخش های جلگه ای ، صحرایی ، فلاتی و کوهشتانی نقسیم می شوند که نمونه آن ایران است . کشورهایی که در ناحیه صحرایی واقع شده تقریبا عوارض ارتفاعی کمتری دارند و در عوض سرزمین های واقع شده بر فلاتها و ارتفاعات دارای چهره ای ناهموار و بریدگی های زیادی هستند ترکیه از این نمونه می باشد ، که بلندترین قله آن یعنی ارارات بیش از 5000 متر ارتفاع دارد ارتفاعات هندوکش با قله ای به ارتفاع 7600 متر در افغانستان واقع است . کلیمانجارو به عنوان بلندترین قله افریقا در کشور تانزانیا واقع در شرق افریقا ، قرار دارد . اتیوپی نیز ارتفاعات متعددی دارد و کوههای اطلس از ناهمواریهای کشور مراکش است .
کشورهای جزیره ای ، ارتفاعاتی با منشا آتشفشانی دارند .
به لحاظ آب و هوایی و شرایط کلیماتولوژیکی تقریباهمه نوع آب و هوا به جز آب و هولای قطبی در سرزمین های اسلامی قابل مشاهده است و از این نظر می توانیم کشورها را به انواع زیر تقسیم کنیم .
1 - در کشورهایی که در طرفین خط استوار و کمربند آن قرار دارند ( که از آب و هوای گرم و مرطوب و پرباران برخوردارند . ) اختلاف فصل کمتر دیده می شود و جنگل انبوه از ثروتهای این گونه کشورهاست .
2 - کشورهایی که در کمربند صحرایی و بیابانی واقعند ، در این نواحی آب و هوای گرم و خشک با اختلاف دمای زیادی و تبخیر فراوان و بارندگی ناچیز و[64]وزش بادهای توام با شن و گرد و خاک دیده می شود کم آبی مشکلات فراوانی را برای مردمان این نواحی فراهم نموده است :
سودان - چاد - مالی - موریتانی و جمهوری عربی صحرا ( واقع در صحرای افریقا ) و نیز شبه جزیره عربستان از چنین آب و هوایی برخوردارند .
3 - کشورهایی که آب و هوای مدیترانه ای دارند . نواحی شمالی کشورهای مصر - لیبی ، تونس الجزایر ، مراکش و بخش غربی و جنوبی ترکیه ، فلسطین ، لبنان از این نوع آب وهوا برخوردارند . این آب و هوا شرایط خاصی را برای کشورهای مزبور پدید آورده که از جمله آن وجود یک فصل خشک ( تابستان ) و نیز فصل پرباران زمستان می باشد .
4 - کشورهایی که آب و هوا معتدل دارند . تنوع شرایط جغرافیائی ، دوری و نزدیک به دریا ، ارتفاع از سطح دریا موجب آن شده که برخی از کشورها از زمستانهای نسبتا ملایم و تابستانهای معتدل برخوردار باشند البته این شرایط را نمی نوان برای تمام نقاط این کشورها تعمیم داد . ایران و عراق در این گروه قرار می گیرند .
5 - آب و هوای کوهستانی مخصوص نواحی ارتفاعی کشورهاست و نمی توان کشورخاصی را در این گروه قرار داد به عنوان مثال نواحی شرقی ترکیه به سبب وجود کوههای مرتفع زمستانهای سردی دارد . نواحی غربی ایران و نیز نقاط شمالی عراق و بخش هایی از کشور آلبانی آب و هوای کوهستانی دارد .
جنگلهای همیشه سبز سلوا ، علفزارهای ساوان ، صحاری گرم و خشک ، باتلاق ها و مردابها سیلاب های شدید ، خشک سالی هایی دوره ای ، کمی باران ، از عوارض و پدیده هایمنفی سرزمین مسلمان است که مشکلاتی را برای ساکنین کشورهای اسلامی پدید می آورد .
ازلحاظ منابع آب ، جهان اسلام بسیار غنی است . اکثریت کشورهای مسلمان درن قاطی واقعند که به آبهای آزاد جهان دسترسی داشته و حتیبرخی در گلوگاههای استراتژیک تنگه ها و آبراهه های جهان قرار گرفته اند . خود این کشورها نیز دارای دریاچه ها ، رودخانه ها و چشمه های متعددی هستند .[65]
دریاهایی که کشورهای اسلامی بر سواحل آن واقع شده اند عبارت است از دریای مدیترانه واقع بین آفریقای شمالی ، اروپایی جنوبی و آسیای غربی . دریای سیاه در شمال ترکیه ، دریای مرمره در شمال غربی این کشور که رابط بین دریای سیاه و دریای مدیترانه است . دریای مرمره قمست آسیائی ترکیه را از بخش اروپائی جدا می کند . دریای سرخ یا بحر احمر که حد فاصل بین شبه جزیره عربستان و افریقای شرقی است . دریای آدریاتیک در غرب آلبانی و جمهوری بوسنی و هرزوگوین - دریای عمان در جنوب جمهوری اسلامی ایران .