يكي از طرق شناسايي ماهيت و مواضع سياسي ميرزا حسينعلي بهاء، مؤسس بهائيت، بررسي روابط و مناسباتش با رجال عصر خويش است. وضعيت فكري و سياسي رجالي كه با او در «پيوند» يا «ستيز» بوده اند، نشان مي دهد كه بهاء، در چه خطي سير مي كرده: خط دفاع از مصالح ايران يا خيانت به آن؟ خط ستيز با دشمنان استقلال ايران يا وابستگي به بيگانگان؟
به عنوان نمونه، مرحوم اميركبير با بهاء، دشمن بلكه از سخت ترين دشمنان او و يارانش بود و متقابلا ميرزا آقاخان نوري (جانشين «انگلوفيل» امير) از دوستان صميمي بهاء بود و براي حفظ جان او تلاش ها كرد.
مقاله ي زير، روابط و مناسبات امير و آقاخان با پيشواي بهائيت را (بر پايه ي اسناد و مدارك معتبر) بررسي مي كند: