زيد بن على بن الحسين بن على بن ابيطالب عليه السلام متولد سال 79 قمرى است كه در سال 121 يا 122 هجرى قمرى به شهادت رسيد.
وجه تسميه آن حضرت به زيد بر اساس تفالى است كه حضرت سجاد به قرآن زد و آن فرزند را زيد ناميد در تاريخ آمده است كه امام سجاد عليه السلام با همين تفال شهادت فرزندش را پيش بينى كرد و فرمود:
(من از اين فرزند مفتخر گشتم و او از شهيدان است )
نكته شگفت آن است كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و امام على بن ابى طالب عليه السلام ولادت چنين فرزندى را از شجره طيبه امامت بشارت داده بودند؛ آنگونه كه شهادت زيد و چگونگى آن از سوى ائمه هدى عليه السلام پيشگوئى شده بود.
تاريخ زندگى زيد بن على عليه السلام نشان مى دهد كه وى تنها يك مجاهد نبود، بلكه فقيهى عابد و زاهد بود كه به فقيه اهل بيت يا فقيه آل محمد مشهور بود موقعيت علمى زيد بن على مورد تاييد امام صادق عليه السلام قرار گرفته است :
(خدا رحمت كند (زيد) را او عالمى درست گفتار بود)
(او مردى با ايمان و عارف و دانشمند و درستكار بود)
و امام رضا عليه السلام فرمود:
(او از علماى آل محمد بود)
مشايخ اهل سنت و جماعت به دانش زيد بن على اعتراف كرده اند:
(زيد بن على از شخصيتهاى بزرگ علمى خاندان نبوت و برجسته ترين عالم و فقيه آنان بود)
ابوحنيفه مى گويد:
(زيد را در علم و عظمت چون دودمانش ديدم ، و در عصر او كسى را داناتر و حاضر جواب تر و خوش بيان تر از او نديدم ...)
سفيان ثورى يم گويد:
(او داناترين فرد به كتاب خدا بود، او جاى حسين بن على را پر كرد)
زيد به هنگام درگيرى با رژيم اموى در دوره خلافت (هشام بن عبدالملك ) مدت پنج ماه زندانى شد. زندان خليفه در شام براى او به منزله خانه تيمى بود و زندانيان را عليه رژيم آگاه ساخت .
او تمام آگاهى هاى لازم را از قرآن فرا مى گرفت و به مخاطبان خويش ‍ مى آموخت . رابطه زيد با قرآن در حدى است كه لقب حليف القرآن گرفته بود و به اين لقب در ندينه شناخته مى شد. رژيم اموى از احاطه زيد بر قرآن و احكام آن در شگفت بود.
احاطه زيد بر قرآن و سنت نبوى - علوى آنچنان عميق و غنى بود كه على رغم حوادث ياد شده در مقدمه و خانه تكانى پس از دوره حضور و پرهيز از روايات نسل راديكال تشيع اماميه ، در عين حال رواياتى از تولد زيد در كتب اربعه شيعه اماميه راه يافتند و چاره اى جز نقل و ثبت و ضبط آنها نبوده است البته بار اين احاديث منقوله از زيد بن على فقهى و عبادى است .
زيد بن على در كلام و فقه و تفسير صاحب نظر بود و شاگردان بسيارى پروراند و تاليفاتى در اين موضوعات داشت :
1 - مجموعه فقهيه (معروف به مسند امام زيد چاپ شده است )
2 - القله و الجماعه (كتاب استدلالى )
3 - المجموع الحديثى
4 - تفسير غريب القرآن
5 - اثبات الوصيه
6 - قرائته الخاصه
7 - قرائه جده على بن ابيطالب عليه السلام
8 - منسك تاحج (احكام فقهى حج )
9- الصفوه (مباحث كلامى امامت ).