در صفحات گذشته به شرح موضوعات اسفار تورات پرداختيم ، اينك اشاره اى به موضوع و محتواى ديگر كتب مذهبى يهود مى كنيم :
كتاب روت ؛ اين كتاب در چهل فصل به شرح حال زنى پرداخته كه مادر ((عَوْبيه )) مى باشد. ((عوبيه 99 پدر ((يسا)) و ((يسا)) پدر ((داود)) و ((داود)) پدر ((سليمان )) و ((سليمان )) پدر ((رصبعام )) است كه پادشاه دو قوم از بنى اسرائيل بود، ولى تاريخ او در زمان داود است .
       1- كتاب سموئيل ؛ در دو جلد، مربوط به سرگذشت قوم يهود پس از وحدت و سلطنت اين قوم مى باشد.
سموئيل شخصى به نام شائول (طالوت ) را به پادشاهى برگزيد، ولى خداوند از انتخاب شائول پشيمان شد و لذا سموئيل ، داود را به پادشاهى برگزيد. و در جلد دوم اين كتاب ، پس از وفات شائول ، از سلطنت داود سخن رفته است .
اين جلد داراى چهل و چهار فصل است .
       2- كتاب پادشاهان ؛ اين كتاب نيز در دو جلد است . در جلد اول سخن از داود و بيمارى و جانشين او يعنى سليمان است . در اين كتاب سرگذشت داود و چهل سال پادشاهى او، روابط او با ديگر پادشاهان : فرعون مصر، ملكه سبا و... به تفضيل آمده است . و نيز از تابوت عهد و مراسم قربانى و آداب مذهبى سخن مى گويد.
اين كتاب ، به پادشاهى فرزند سليمان اشاره مى كند كه سلطنت او را يهوديان به رسميت نشناختند و از او جدا شدند و دولت مستقلى در شمال فلسطين به نام اسرائيل تشكيل دادند و سلطنت فرزند سليمان بر دو سبط ديگر از اسباط بنى اسرائيل در اورشليم استقرار يافت و كشور يهود نام گرفت . در جلد دوم به جنگهاى يهوديان پرداخته و از دولت هاى يهود و شكست آنها توسط پادشاه آشور و انقراض دولت يهود بدست بخت النصر، و انهدام معبد مقدس و اسارت بزرگ يهود در بابل و... ياد مى كند.
       3- كتاب تواريخ ايام ؛ اين كتاب در دو جلد شامل سلسله نسب قوم يهود از آدم تا داود مى شود. اين كتاب توسط نويسندگان اسباط ده گانه نوشته شده و ذا از داود و سليمان و ديگر پادشاهان كشور يهود به بدى ياد مى كند.
       4- كتاب عَزرا؛ اين كتاب در رابطه با آزادى يهوديان از اسارت و بازگشت آنان به اورشليم و ساخت معبد مقدس سخن مى گويد. ((عزرا)) احتمالا نام نويسنده كتاب باشد.
       5- كتاب نحيما؛ اين كتاب بوسيله ((نحيماى نبى )) نوشته شده . وى پس ‍ از عزرا به رياست قوم يهود در فلسطين منصوب گرديد. اين انتصاب از سوى پادشاهان ايران صورت گرفت . نحيما در سال 444 ق .م . كارهاى ((عزرا)) را دنبال كرد و در رابطه با تاريخ قوم يهود، اين كتاب را نوشت . كتاب ((نحيما)) ادامه كتاب ((عزرا)) است و به مسائل مختلف تاريخى يهود از جمله به آزادى يهوديان از ((بابل )) و برخورد ((كورش )) شاه ايران با يهوديان اشاره دارد.
       6- كتاب استر؛ اين كتاب خلاصه اى از سرگذشت يهوديان در ايران است . يهوديان پس از آزادى به ايران آمدند و گروه زيادى از آنان به اورشليم نرفتند. در زمان خشايار شاه در شوش ضيافتى تشكيل شد. شاه دستور داد كه ملكه در اين مجلس شركت كند، ولى او شركت نكرد. شاه ملكه را از اين عنوان محروم ساخت و زنى از يهوديان را به عنوان ملكه انتخاب كرد. اين زن يهودى در دستگاه شاه نفوذ بسيار يافت . اين زن كه ((استر)) نام داشت ، دختر بود ((ابيحابل )) كه تحت سرپرستى عمويش ‍ ((مردخاى )) به اين مقام رسيد. طولى نكشيد كه وزير خشايار شاه فردى به نام ((هامون )) با قوم يهود مخالفت ورزيد و نظر شاه را نسبت به آنان عوض كرد. و از او دستورى گرفت مبنى بر قتل و غارت يهوديان ، ولى استر ملكه با نفوذ يهودى نظر شاه را عوض كرد و دستور قتل وزير هامون را از وى گرفت . شاه دستور داد كه يهوديان در تمام ايران آزاد هستند. يهوديان از اين موقعيت سوء استفاده كرده ، در همان روز هفتاد و هفت هزار نفر را در سراسر ايران به قتل رساندند. گروهى از مردم از ترس جان خود يهودى شدند. در شوش ، روز اول پانصد نفر و در روز دوم سيصد نفر كشته شدند.
((هامون )) و ده پسرش به دار آويخته شدند.
اين روز در تاريخ قوم يهود به روز ((عيد فوريم )) شهرت دارد.
يهوديان اين روز را جشن مى گيرند. گويند كه اين كتاب را ((مردخاى )) نوشته است . قبر مردخاى و استر ملكه خشايار شاه در همدان باقى است .
       7- كتاب ايوب ؛ اين كتاب مربوط به حضرت ايوب است . ايوب پيامبرى كه به بشريت استقامت آموخت و اسوه مقاومت و پايدارى است ، به اين صورت مطرح شده است كه ابتدا مال و مكنت و اولاد داشت و سپس همه چيز را از دست داد و به ناتوانى مطلق رسيد. در اين مقطع از زندگى خود را نباخت و استوار ماند و دوباره از دست رفته ها را بازيافت . كتاب ايوب داستان زندگى عقيدتى او است .
       8- زبور داود؛ زبور يا مزامير منسوب به داود از پيامبران بنى اسرائيل است . در قرآن از داود به عنوان يكى از پيامبران بزرگ خداوند ياد شده و كتاب آسمانى او در رديف تورات و انجيل قرار گرفته است .
در منابع يهود و مسيحيت ، مزامير را شامل اشعار روحانى مى دانند كه با آهنگ خاصى در جهت تقديس خداوند با مزمار و نى خوانده مى شده است . مزامير در پنج قسمت تدوين شده است .
زيور در لغت از ((زير)) و بر وزن ((فعول )) به معناى ((مكتوب )) آمده است . ((مزمور)) يعنى مكتوب كه اسم خاصى است براى كتاب داود پيامبر. ((زبور)) لغت عبرى است . برخى مى گويند زبور لغت عربى است و به معناى نوشته و مكتوب مى باشد. ((راغب اصفهانى )) ((زبور)) را لفظ سريانى مى داند. در نزد اهل تصوف ، زبور عبارت است از تجليات افعال و ((تورات )) يعنى تجليات صفات و اسماء ذاتيه و صفاتيه خداوند مى باشد.
       9- امثال سليمان ؛ اين كتاب منظومه اى است حاوى نصايح اخلاقى و حكمت عملى كه داراى سى و يك فصل مى باشد. چون اكثر محتواى آن به ((سليمان )) منسوب است ، لذا كتاب را به اسم او نام گذاشته اند. اكثر مطالب اين كتاب مفقود شده است . تدوين كتاب ((امثال سليمان )) احتمالا در عصر ((حزقيال نبى )) و پس از بازگشت از ((بابل )) صورت گرفت است .
       10- كتاب جامعه ؛ اين كتاب را به جامعة بن داود منسوب كرده اند. احتمالا اين فرد همان سليمان است .
       11- غزلهاى سليمان ؛ سليمان پادشاهى مقتدر و حكيم و شاعر و ناصح و سياستمدار بود. احتمالا اين كتاب در رابطه با ازدواج با دختر فرعون مصر مى باشد.(184)
بخش سوم كتب مذهبى يهود ((بنوئيم )) يا ((نبوات انبياء)) نام دارد. اين سلسله كتب كه هفده كتاب مى باشد، شامل رؤ ياهاى انبياء بنى اسرائيل است :
      * 1- كتاب اشعياء؛ اين كتاب منسوب به اشعياء بن عاموس است كه معاصر بعضى انبياء بنى اسرائيل بوده است . بخشى از اين كتاب جنبه تاريخى دارد. احتمالا اين كتاب توسط اشعياء دوم در دوران اسارت در بابل نوشته شده است . اين كتاب شامل شصت و شش فصل است كه در رابطه با ملل مختلفه آن زمان مانند بابل ، موآب ، دمشق ، مصر، صور و... بحث مى كند.
      * 2- كتاب ارميا؛ اين كتاب را ارمياى نبى در عصر پادشاهان يهود و سالهاى اسارت يهود نوشته است . در اين كتاب به انحراف عقيدتى يهود و تفرقه اين قوم صريح كرده است و آنان را از گناه و عصيان بر حذر داشته است . اين كتاب به اسارت قوم يهود در بابل به مدت هفتاد سال پرداخته است .
      * 3- مراثى ارميا؛ اين كتاب نيز به ((ارمياى نبى )) منسوب است كه شامل پنج باب مى باشد و مرثيه هائى منظوم در رابطه با اسارت قوم يهود و ويرانى اورشليم سروده شده و از خداوند تقاضاى بازگشت به فلسطين را كرده است.
      * 4- كتاب حزقيال ؛ حزقيال فرزند يكى از كاهنان يهود بوده است . مدفن او در حوالى بغداد مى باشد. تاريخ تولد و وفات او بدرستى معلوم نيست . گفته مى شود كه حزقيال كشته شده است . حزقيال در همه جا خود را فرزند ((انسان )) ناميده و كلام خود را منسوب به ((يهوه )) كرده است .
      * 5- كتاب دانيال ؛ دانيال از جمله پيامبرانى است كه در زمان اسارت در بابل ظهور كردند. دانيال در دستگاه بخت النصر مقامى شامخ يافت و والى بابل شد. در دولت داريوش هخامنشى دانيال مورد حسادت اطرافيان قرار گرفت . دستور داده مى شود كه دانيال را در چاه شيران درنده اندازند، ولى دانيال نجات يافت و دشمنان دانيال طعمه شيران شدند. برخى معتقدند كه كتاب دانيال در سال 148 ق .م . نوشته شده است و از دانيال نيست .
آرامگاه دانيال در شهر شوش واقع است كه مورد احترام عموم مى باشد.
      * 6- كتاب يوئيل ؛ منسوب به ((يوئيل )) فرزند ((فنويل )) است و مانند ديگر كتب انبياء بنى اسرائيل شامل انذار و مواعظ است . ((يوئيل )) در سال 750 ق .م . مى زيسته و از زندگى او اطلاع روشنى در دست نيست .
      * 7- كتاب عاموس ؛ ((عاموس )) معاصر با يوئيل بوده و كتاب او خبر از بازگشت قوم يهود به اورشليم بعد از اسارت آنان مى دهد.
      * 8- كتاب ((هوشع ))؛ اين كتاب كه شامل چهارده فصل است ، به ((هوشع بن بئيرى )) منسوب مى باشد. وى معاصر با اشعياء بود و مدت شصت سال نبوت كرد و از انبياء كشور شمالى يهود بشمار مى آمد. ولى او هر دو گروه يهود را مورد خطاب قرار داده و از بت پرستى و قساوت و تفرقه برحذر داشته است .
      * 9- كتاب عوبديا؛ تاريخ زندگى اين پيامبر روشن نيست . به احتمال زياد وى معاصر ارميا و حزقيال بوده است و كتابش يك فصل دارد. مخاطب او قوم اروم است كه پس از تصرف شهرهاى اسرائيلى در آنها ستم فراوان نمودند. وى مجازات آنان را پيشگوئى كرده است .
      * 10- كتاب يونس ؛ اين كتاب به يونس نبى منسوب است كه داستان او در قرآن نيز آمده است . در اين كتاب سرگذشت حضرت يونس آمده است . يونس در دريا غرق شد و ماهى او را بلعيد و سه شبانه روز در شكم ماهى بود. وى خدا را ياد كرد و تقاضاى كمك نمود. ((يهوه )) به ماهى دستور داد تا يونس را به خشكى اندزد. يونس به شهر نينوى رفت و مردم گناهكار را به پروردگار متوجه نمود.
      * 11- كتاب ميكا؛ اين كتاب به ميكاى نبى كه ساكن سرزمين يهودا و معاصر اشعياء بوده ، منسوب است .
      * 12- كتاب ناحوم ؛ اين كتاب به ناحوم نبى منسوب است كه معاصر با اشعيا و ميكا بوده است . كتابش سه فصل دارد كه از سقوط نينوا خبر مى دهد.
      * 13- كتاب حيفوق ؛ اين كتاب منسوب به حيفوق نبى است كه در عصر پادشاهى يهوياقيم نوشته شده و درباره نجات قوم يهود است .
      * 14- كتب حفيا؛ اين كتاب در زمان يوشا پادشاه يهود نگاشته شده و شامل تهديداتى و عليه مشركين و بت پرستان يهود مى باشد.
      * 15- كتاب حجيا؛ اين كتاب در زمان داريوش هخامنشى و مراجعت يهوديان به اورشليم نوشته شده است .
      * 16- كتاب زكريا؛ اين كتاب منسوب به زكريا فرزند بركيا و معاصر حجيا مى باشد و مانند دانيال از زبان فرشته ها گفته شده است .
      * 17- كتاب ملاگى ، ملاگى آخرين پيامبر بنى اسرائيل است و كتابش پايان بخش عهد عتيق مى باشد.(185)