آثار
شش كتاب باستانى ، كليد فهم تعاليم كنفوسيوس است :
1 ((شوجينگ )) يا ((كتاب تاريخ ))؛ شامل گزارشهاى تاريخى كنفوسيوس از دودمان هاى باستانى چين كه به يكصد سند مى رسد. دوره زمانى اين اسناد به سالهاى قرن بيست و چهارم قبل از ميلاد تا قرن هشتم قبل از ميلاد مربوط است . علت جمع آورى اين اسناد توسط كنفوسيوس اين بود تا ((شاگردان درباره علت هاى برخاستن و از ميان رفتن دودمان ها از حقايق آگاه شوند)). از يكصد سندى كه او تدوين كرد، تنها بيست و هشت تاى آنها اكنون در كتاب تاريخ مانده اند....
2 ((شيه جينگ )) يا ((كتاب شعر)) يا ((كتاب سرودها))، مجموعه اى از شعرهاى رايج در ميان مردم است كه در پانصد سال ميان آغاز دودمان جو (قرن دوازدهم ق .م ) و دوره بهار و پائيز (قرن هشتم يا ششم ق . م ) نوشته شده اند. كنفوسيوس 305 شعر از ميان بيش از 3000 قطعه شعر دست چين كرد و آن ها را زير چهار عنوان دسته بندى كرد:
الف ؛ شعرهائى درباره بستگى ميان زن و مرد؛
ب ؛ شعرهاى درست پندار كوچكتر، براى جشن هاى معمولى ،
ج ؛ شعرهاى درست پندار بزرگتر، براى جشن هاى دولتى ،
د؛ شعرهاى قربانى براى رقص هاى معبد و نمايش عمومى .
اين قطعه ها تعليم بنيادى كنفوسيوس را كه با شعر به شاگردانش مى آموخت ، در برداشتند....
3 ((يائو)) يا ((موسيقى ))؛ در زمان كنفوسيوس ، موسيقى بستگى نزديكى با شعر داشت . بدين سان ، آنگاه كه او مجموعه اشعار باستانى را تدوين مى كرد، براى هر يك از آن هائى كه سر انجام برگزيده بود آهنگى مى ساخت ....
4 ((لى جى )) يا ((كتاب آئين ها))؛ كتاب آئين ها نمودار ((صورت كردار اجتماعى ؛ دودمان هاى شاهى و مردم چين باستان مى باشد.
5 ((يى جينگ )) يا ((كتاب تغييرات ))...محتواى اين كتاب يك دستگاه خيالى فلسفه است كه بر بنياد ((هشت سه خطى )) نهاده شده است . اين ((هشت سه خطى )) ساخته تركيب ها يا آرايش هاى سه گانه يك خط پيوسته و يك خط بريده است كه يكى از آنها لزوما دوباره آورده مى شود، تا يك سه خطى ساخته شود. گفته شده است كه اين هشت سه خطى از زمان شهريارى فوشى (2852 ق . م ؟) بوسيله نشانه هاى اسرارآميزى بر پشت سنگ پديد آمده است .... بنابر كتاب ((تغييرات ))، جهان از ((يين )) و ((يانگ )) ساخته شده است . خط پيوسته نماينده ((يانگ )) است و خط بريده نماينده ((يين )). اين ها نيروهاى دوگانه طبيعت اند. ((يانگ )) نر و ((يين )) ماده است . پس اين دو، آسمان و زمين ، خورشيد و ماه ، روشنى و تاريكى ، زندگانى و مرگ اند... كنفوسيوس به اين سه خطى ها ((ده بال )) افزود و در نتيجه ((هشت سه خطى )) را به ((شصت و چهار شش خطى )) گسترش داد. فرض مى شد كه هر شش خطى نماينده رمزى يك يا بيش از يك نمود جهان ، خواه طبيعى خواه انسانى ، است . براى نمونه : شش خطى يه از تركيب يك سه خطى به معناى باد، چوپ و نفوذ كردن و يك سه خطى به معناى تندر، حركت و رشد ساخته شده است .
پس ، شش خطى يه ، از بالا رمز نفوذ چوب و از پائين رمز ((رشد)) را نشان مى دهد.
6((چون چيو)) يا ((سالنامه بهار و پائيز))؛... اين كتاب يك گزارش گاهشمارى پيشامدهاى مهم ايالت ((لو)) است از نخستين سال پادشاهى ((يين شاه )) (722 ق .م ) تا چهاردهمين سال پادشاهى ((آى شاه )) (481 ق .م ). نام اين سالنامه (بهار و پائيز) از اين سنت كهن گرفته شده است كه بنابر آن ، پيش از هر فهرستى كه آن پيشامد خاص در آن رخ داده بود، سال ، ماه ، روز و فصل آن آورده مى شد. سالنامه از بهار آغاز مى شود و سپس تابستان و پائيز و زمستان را در بر مى گيرد....اين كتاب به يك يادداشت روزانه مى ماند كه در آن همه پيشامدها، چه بزرگ و چه كوچك ، چون دانه هاى تسبيح به يك رشته روزها كشيده شده اند.
...كنفوسيوس همه بدى ها، عيب ها و هرزگى هاى آن زمان را بى آن كه در آن دست ببردگزارش مى دهد، و در نتيجه گيرى هايش ، هيچ از ستايش يا سرزنش دريغ نمى كند.
همين داورى ها، ((فلسفه تاريخ )) او را آشكار مى كند، و همچنان كه انتظار مى رود، اين فلسفه تاريخ آموزنده است . مايه بنيادى سالنامه برپاداشتن هنجارهاى حكومت نيك ، بازگرداندن فرمانروايان غاصب به جاهاى خاصشان و محكوم كردن وزيران بدرفتار است ، تا از علت صلح و يگانگى جهانى هواخواهى شود... از اين گذشته ، چون ((سالنامه بهار و پائيز)) يك مجموعه پيشامدهاست ، دستور علم سياست چين است .(170)