«كمال الدين و تمام النعمة»، معروف به اكمال الدين صدوق، تأليف شيخ صدوق( ره)، به زبان عربى و در موضوع غيبت و ظهور امام زمان عج الله تعالی است.
شيخ صدوق، انگيزه خود را از نگارش اين كتاب، اين‏گونه بيان مى‏ ­­فرمايد: انگيزه من در تأليف اين كتاب آن بود كه چون آرزويم در زيارت عليّ بن موسى الرّضا - صلوات اللَّه عليه - برآورده شد به نيشابور برگشتم و در آنجا اقامت گزيدم و ديدم بيشتر شيعيانى كه به نزد من آمد و شد مى‏ كردند در امر غيبت حيرانند و در باره امام قائم عليه السّلام شبهه دارند و از راه راست منحرف گشته و به رأى و قياس روى آورده ‏اند. پس با استمداد از اخبار وارده از پيامبر اكرم و ائمّه اطهار صلوات اللَّه عليهم تلاش خود را در ارشاد ايشان بكار بستم تا آنها را به حقّ و صواب دلالت كنم.
تا اينكه شيخى از اهل فضل و علم و شرف كه از دانشمندان قم بود، از بخارا بر ما وارد شد، من به جهت آنكه وى ديندار و خوش فكر و راست‏كردار بود، از دير زمان آرزوى ملاقات او را داشتم و مشتاق ديدار او بودم و او شيخ نجم الدّين محمّد رضى اللَّه عنه بود پس چون خداى- تعالى- مرا به اين شيخ كه از خاندانی رفيع بود رسانيد او را سپاس گفتم كه ديدارش را نصيبم ساخت و به برادريش گراميم داشت و دوستى و صفايش را به من ارزانى فرمود. يك روز كه برايم سخن مى ‏گفت، كلامى از يكى از فلاسفه و منطقيان بزرگ بخارا نقل كرد كه آن كلام او را در مورد قائم عليه السّلام حيران ساخته بود و به واسطه طول غيبتش و انقطاع اخبارش او را به شكّ و ترديد انداخته بود. پس من فصولى در اثبات وجود آن حضرت عليه السّلام بيان كرده و اخبارى از پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) و ائمّه اطهار عليهم السّلام در غيبت آن امام، روايت كردم و او بدان اخبار آرامش يافت و شكّ و ترديد و شبهه را از قلب او زايل ساخت و احاديث صحيحى را كه از من فرا گرفت به سمع و طاعت و قبول و تسليم پذيرفت و از من درخواست كرد كه در اين موضوع كتابى برايش تأليف كنم. من نيز درخواست او را پذيرفتم و به او وعده دادم كه هر گاه خداوند وسايل مراجعتم را به محلّ استقرار و وطنم - شهر رى- فراهم كند به گردآورى آنچه خواسته است اقدام نمايم.
در اين ميان، شبى در باره آنچه در شهر رى باز گذاشته بودم از خانواده و فرزندان و برادران و نعمتها انديشه مى‏ كردم كه ناگاه خواب بر من غلبه كرد و در خواب ديدم گويا در مكّه هستم و به گرد بيت اللَّه الحرام طواف مى‏ كنم و در شوط هفتم به حجر الأسود رسيدم آن را استلام كرده و بوسيده اين دعا را مى‏ خواندم:
« أَمَانَتِي‏ أَدَّيْتُهَا وَ مِيثَاقِي‏ تَعَاهَدْتُهُ‏ لِتَشْهَدَ لِي‏ بِالْمُوَافَاةِ [۱] اين امانت من است كه آن را تأديه مى ‏كنم و پيمان من است كه آن را تعاهد مى‏ كنم تا به اداى آن گواهى دهى» آنگاه مولايمان صاحب الزّمان - صلوات اللَّه عليه - را ديدم كه بر در خانه كعبه ايستاده است و من با دلى مشغول و حالى پريشان به ايشان نزديك شدم، آن حضرت در چهره من نگريست و راز درونم را دانست.
بر او سلام كردم و او پاسخم را داد. سپس فرمود: چرا در باب غيبت كتابى تأليف نمى‏ كنى تا اندوهت را زايل سازد؟ عرض كردم: يا ابن رسول اللَّه در باره غيبت پيشتر رساله‏ هايى تأليف كرده ‏ام. فرمود نه به آن طريق، اكنون تو را امر مى‏ كنم كه در باره غيبت كتابى تأليف كنى و غيبت انبياء را در آن بازگوئى، آنگاه آن حضرت - صلوات اللَّه عليه - گذشت.
من از خواب برخاستم و تا طلوع فجر به دعا و گريه و درد دل كردن و شكوه نمودن پرداختم و چون صبح دميد به تأليف اين كتاب آغاز كردم تا امر ولىّ و حجّت خدا را امتثال كرده باشم در حالى كه از خداى- تعالى- كمك مى‏ خواهم و بر او توكّل مى‏ كنم و از تقصيرات خود آمرزش مى ‏خواهم و توفيق من به واسطه اوست، بر او توكّل مى‏ كنم و به سوى او بازمى‏گردم.[۲]

اين كتاب، از قديمى‏ ترين و معتبرترين منابع روايى شيعه در باره امام زمان عج الله تعالی مى‏ باشد. مرحوم شیخ صدوق بعد از این مقدمه، اخبار و احادیث بسیار و داستانهای مستدل و مستند در باب امامت و امامان علیهم السلام آورده و آنگاه روایات وارده از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و همه امامان معصوم تا امام یازدهم علیهم السلام را درباره وجود و غیبت امام دوازدهم عج الله تعالی را بیان نموده است و در ضمن، شبهات مربوط به طول غیبت و عمر طولانی حضرت را برطرف می کند. پس از آن غیبت بعضی از پیامران مانند حضرت آدم، نوح، صالح، یوسف، ابراهیم و موسی علیهما السلام را مطرح می کند. در قسمت های بعدی کتاب، جریان تولد امام زمان عج الله تعالی، کسانی که حضرت را دیده و با او گفتگو کرده اند و بعد علت غیبت حضرت و توقیعات وارده از ناحیه مقدسه را شرح داده و سپس کسانی که عمر دراز داشته اند، آنها را ذکر کرده است. در قسمت پایانی کتاب، فضیلت انتظار قیام قائم و علامات ظهور حضرت به رشته تحریر در آمده است.
این مسائل با ترتیبی کامل و آراسته تنظیم شده است. ارزش و اعتبار این کتاب، گذشته از جامعیت و استحکام مطالب، به خاطر نزدیکی زمان تالیف آن با آغاز غیبت حضرت مهدی عجل الله تعالی است زیرا این کتاب در سال ۳۵۲ هجری قمری یعنی زمانی که سن حضرت هنوز به ۱۰۰ سالگی نرسیده بود، تالیف شد. این کتاب را اکمال الدین و اتمام النعمه  و کمال الدین و تمام النعمه گویند. این کتاب در سال ۱۳۰۱ قمری به طریقه سنگی به چاپ رسیده است و سپس با تحقيق استاد علي اكبر غفاري توسط انتشارات دار الكتب الاسلامية قم در سال ۱۳۹۵ قمری چاپ شده است.  همچنین این اثر ارزشمند توسط برخی از فضلا ترجمه شده است که از مهمترین آنها ترجمه آقای محمد باقر کمره ای می باشد که توسط انتشارات اسلامیه به چاپ رسیده و ترجمه دیگر از آقای منصور پهلوان است که توسط انتشارات دارالحدیث به زیور طبع آراسته گشته.

پی نوشتها

[۱] كلينى، الکافی، تصحیح علی اکبرغفارى و محمد آخوندى، دار الكتب الإسلامية، سال چاپ چهارم، تهران، ۱۴۰۷ ق، ج۴، ص۱۸۴.
[۲] شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، تصحح،علی اکبرغفارى، چاپ دوم، تهران، ۱۳۹۵ ق، ج۱، ص۴-۲.