کشورسومالی بیشترین قسمت شاخ افریقا را بخود اختصاص داده و با 637657 کیلومتر مربع در کناره غربی اقیانوس هند ، جنوب خلیج عدن ر شرق اتیوپی قرار دارد . اهمیت سوق الجیشی سومالی موجب آن شد تا دول استعماری آن را به سه قسمت تقسیم کنند . وقعیت سیاسی آن به حدی است که می توان آن را پلی بین افریقا و جنوب غربی آسیا دانست . هر قدرتی که بر سومالی مستولی گردد می تواند بر اتیوپی ، کنیا ، دریای سرخ و خلیج عدن دسترسی داشته باشد .
مسلمانان از طریق بندر زیلغ در کنار خلیج عدن وارد سومالی شده و اسلام را[380]در قرن اول هجری در آن گسترش دادند . در قرن 14 میلادی یک دولت قدرتمند اسلامی در سومالی تشکیل شد که توانست بر قسمتی از اتیوپی حمله کند . در سال 1883م در بخش شمالیسومالی که اکنون کشور مستقل جیبوتی قرار دارد فرانسویان نیروی نظامی پیاده کردند این قلمرو به 22000 کیلومتر مربع بالغ می گردید . بقیه خاک سومالی که در حدود 638000 کیلو متر مربع بود در سال 1881م به چنگ انگلستان افتاد . ایتالیا هم در سال 1889م به سومالی لشگر کشید و در نتیجه سومالی بین متجاوزین مذکور تقسیم شد و در سال 1936م سومالی ایتالیا ، اریتره و اتیوپی که مستعمره ایتالیا بودند مستعمره جدیدی بنام آفریقای شرقی را تشکیل دادند . در سال 1901م در سومالی انگلستان یک انقلاب اسلامی بوقوع پیوست که توسط شیخ محمد عبدالله حسن با هدف استقلال خواهی و بر ضد بریتانیا رهبری می شد و تا سال 1920م 4 حمله انگلیسی ها را دفع نمود . در سال 1948م دکتر عبدالرشید علی شرمارک باتفاق عبدالله عثمان جزب اتحادیه جوانان سومالی را تشکیل دادند که هدف آن استقلال سومالی بود . در سال 1960م سومالی متشکل از سومالی انگلیس و سومالی ایتالیا ، استقلال خود را بدست آورد و اولین رئیس جمهوری آن عبدالله عثمان بود . در سال 1964م خشکسالی شدید توام با قحطی قدرت مرکز را متزلزل نمود و نخست وزیر وقت استعفا داد .
در اکتبر 1969م محمد زیاد باره با یک کودتای نظامی زمام امور را بدست گرفت و پس از چندی اعلام کرد تنها حزب قانونی کشور « حزب انقلاب سوسیالیستی سومالی » است وی در سال 1977م با اتیوپی بر سر مالکیت صحرای اوگادن ( سومالی غربی ) وارد جنگ شد و بدلیل عدم همکاری نظامیان شوروی و تقویت قوای اتیوپی توسط کارشناسان کوبائی ، کست خورد و صحرای اوگادن را از دست داد . بعد از آن جهت سیاسی خود را تغییر داد و بندر استراتژیک بربرا را در اختیار امریکائیان گذاشت . (1)[381]زیاد باره شخصیت دوگانه ای بود و در ضمن آنکه خود را مسلمان متعصبی معرفی می کرد به سوسیالیزم روی آورد . زبان لاتین را برای محو فرهنگ اسلامی اشاعه داد . نهضت آزادی زنان را براه انداخت که مورد مخالفت شدید مسلمین قرار گرفت . در اگوست 1972م زیادباره گروهی بیکار و اوباش را بنام پیشتازان تشکیل داد که اینان وارد مساجد و اجتماعات شده و به سرکوبی مسلمین می پرداختند .
جوانان مسلمان را محاکمه می نمود و به اتهام ایجاد شایعه بر علیه رژیم برای آنان مجازاتهای شدید تعیین می کرد .
در دانشگاه نیز دانشجویان مسلمان به جرم فراخواندن همکلاسان خود برای نماز دستگیر می شدند . حتی علمای دینی و رهبران مذهبی به اتهام استفاده از دین برای اختلال در امنیت کشور اعدام می گردیدند . (2)
سرانجام ژنرال محمد زیادباره پس از 6 ماه آشوب در کشور و دوماه درگیری مسلحانه با کنگره متحد سومالی در دوشنبه 8 بهمن 1369 ( 28 ژانویه 1991 ) موگادیشو را ترک و به نقطه نامعلومی فرار کرد . (3)و موگادیشو توسط کنگره متحد سومالی اشغال گردید .
علی مهدی محمد ( رئیس جمهور موقت سومال ) و ژنرال محمد فرح عیدید که برای سقوط دیکتاتور سومالی با هم متحد شدند هر دو عضو قبیله هاویه هستند که جبهه متحد کنگره سومالی نیروی اصلی خود را از این قبیله بدست آورد ولی هر کدام به شاخه فرعی این قبیله تعلق دارند که با شاخه دیگر در تضادند . درگیری بین این دو و طرفداران آن دو ، سومالی را به صحنه جنگ خونین تبدیل کرده است که از عوارض آن گرسنگی بسیار شدیدی است که 30% سکنه سومالی را با خطر مرگ روبرو ساخته است .
حوزه قدرت رئیس جمهور موقت ، شمال موگادیشو و اطراف آن است و جنوب آن را ژنرال محمد فرح در اختیار دارد بین این دو ، منطقه بیطرف سبز قرار گرفته[382]است . درگیری بین این دو طرفداران به حدی است که حرکت در سومالی بدون اسکورت ماموران مسلح خطرناک است هر دو گروه از یمن ، مصر ، کنیا و افریقای جنوبی سلاح دریافت می کنند . گروههای مسلح به محموله های غذایی که از کشتیها وارد کامیونها می شود حمله و آن ها را غارت می کنند . لذا سازمان ملل هیئت غیر مسلحانه ای را برای پاسداری از مواد وارد موگادیشو نموده است . (4)اما اخیرا امریکا با تغییر رویه و بدست آوردن منافع و همچنین تحکیم قدرت خود ، شورای امنیت سازمان ملل را وادار به تصویب قطعنامه ای نمود تا بر اساس آن قوای متحدین به سرپرستی امریکا در سومالی دخالت نظامی نموده و در ظاهر ازاین طریق ، کمک به مردم سومالی را تضمین کرده و قربانیان گرسنگی را نجات دهند . (5)
مردم افریقای شرقی و بویژه سومالی از نسل حامیت بوده و 95% آنان از نژاد سومالیائی و بقیه بانتو و عرب هستند . حامیت ها ازاعقاب حام فرزند حضرت نوح (ع) می باشند . زبان آنان سواحیلی است که ریشه عربی دارد اما زبان بانتو هم به آن وارد شده است . از 6603000 سکنه آن 38% زندگی شهری دارند . تراکم نسبی جمعیت 4/10 نفر در کیلومتر مربع و رشد سالانه 8/2% و میانگین سنی 8/23 سال می باشد . 99% مردم ، مسلمان هستند .
مرکز حکومت سومالی موگادیشو(6)و بربراهاوگیسا از شهرهای مهم آن است .
مگادیشو از قرن دهم تا پانزدهم میلادی مهمترین شهر بود و مرکزیت مذهبی اسلامی داشت و اهالی بیش از شهرهای دیگر پیرو اسلام بودند .
اقتصاد سومالی بردامپروری استوار بوده و گوسفندان سرسیاه آن شهرت جهانی دارد که از پوست آن دستکشهای مرغوب تهیه می کنند . موز و غلات از محصولات کشاورزی آن است .
از ذخائر استراتژیک آن معادن اورانیوم بوده که توجه قدرتهای استکباری را[383]بخود جلب کرده است . (7)آهن ، زغال سنگ ، نمک و نفت هم دارد . در صنعت پیشرفتی ندارد .
سومالی علاوه بر درگیری های داخلی که اخیرا با آن مواجه است با بحرانهای دیگر روبروست . خشکسالی و قحطی سال 1977م مصیبت فراوانی برای مردمان آن فراهم نمود ، امراض مسری همه جا گسترش یافته است . پناهندگان اوگادن ، خود معضل بزرگی هستند . درگیری با اتیوپی و نزاع با کنیا نیز سومالی را آسیب پذیر نموده است . از این لحاظ حتی قبل از حالت فوق العاده اخیر برای تامین مواد غذایی و دارویی به کمک کشورهای غربی و عربی نیاز داشت .
پاورقي:-----------------------------------------------------------------
1 - مجله پیام انقلاب ش 54 .
2 - مجله پیام انقلاب ش 128 - 29 دیماه 1363 .
3 - سومالی و آینده نامعلوم ، کیهان ش 14135 - 14 اسفند 1369 .
4 - سومالی قربانی کورطالبان قدرت ، اطلاعات 19695 و ش 19686 .
5 - جمهوری اسلامی ، شنبه 14 آذر 1371 ش 3915 .
6 - Mogadishu
7 - بنا به نوشته روزنامه حریت چاپ ترکیه امریکا به بهانه استقرار صلح در سومالی ، مشغول غارت ذخائر زمینی سومالی بویژه منابع نفت می باشد .