ششم ـ محمّد بن سنان ابوجعفر الزاهرى :
كـلمـات علما در باب او مختلف است غايت اختلاف حتى از شخص واحد، شيخ مفيد رحمه اللّه او را در ( ارشـاد ) از خـواص و ثـقـات حـضـرت كـاظـم عـليـه السـلام و از اهـل ورع و فـقـه و عـلم ، از شـيـعه آن حضرت نوشته (131) و در رساله ديگر خـود، او را مـطـعـون شـمـرده و شـيـخ الطـائفـه در ( فـهـرسـت ) و ( رجـال ) او را ضعيف شمرده و در ( كتاب غيبت ) در ذكر ممد و حين از خواص ائمه عـليهم السلام او را تعداد نموده چنانچه فرموده : و از ممدوحين حمران بن اعين است تا آنكه فـرمـوده و از جـمـله ايـشـان اسـت بـنـا بـه روايـتـى كـه ابـوطـالب قـمـى نـقـل فـرمـوده كـه گـفـت داخـل شـدم بر حضرت جواد عليه السلام در آخر عمرش شنيدم كه فـرمود: جزا دهد خداوند صفوان بن يحيى و محمّد بن سنان و زكريا بن آدم و سعد بن سعد را از مـن جـزاى خير، پس به تحقيق كه وفا كردند از براى من . و نيز شيخ فرموده : و اما مـحـمّد بن سنان پس به درستى كه روايت شده از على بن حسين بن داود كه گفت شنيدم كه حضرت جواد عليه السلام ذكر فرمود محمّد بن سنان را به خير و فرمود: ( رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ بِرِضائى عَنْهُ فَما خالَفَنى وَ ما خالَفَ اَبى قَطُّ ) .(132)
و آيـة اللّه عـلامـه رحـمـه اللّه در ( خلاصه ) در او توقف فرموده و در ( مختلف ) فـرمـوده : قَدْ بَيَّنّا رُجُحانَ الْعَمَلِ بِرَوايَةِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنانٍ. و سيد بن طاوس رحمه اللّه در ( فلاح السائل ) فرموده : شنيدم از كسى كه ذكر مى كرد طعن بر محمّد بن سنان را و شايد او واقف نشده مگر بر طعن او و مطلع نگشته بر تزكيه و ثنايى كه او از بـراى او اسـت و هـمچنين احتمال هست در بيشتر از طعنها پس ‍ ذكر فرموده مدائح او را و آنكه مـعـجـزه حـضـرت جـواد عـليـه السـلام در او ظاهر شد چه آنكه او نابينا بود و مسح كرد آن حضرت چشم او را به او رد شد چنانكه در فصل معجزات حضرت جواد عليه السلام خبرش مذكور شد و هم روايتى نقل كرده كه اِنَّهُ كانَ مُتَقَشِّفا مُتَعَبِّدا.(133)
و بالجمله : در محمّد بن سنان علما كلام را بسط داده اند، هركه طالب است رجوع نمايد به ( رجـال كـبـيـر ) و ( تـعـليـقـه ) و ( رجـال سـيـد اجـل عـلامـه بـحرالعلوم ) و ( خاتمه مستدرك ) شيخ مرحوم ؛ چه اين مـخـتـصـر را مـقـام آن نـيـسـت . گـويـنـد كـه بـعـضـى از عـارفـيـن تـفـاءل زد بـه كـتاب اللّه مجيد براى استعلام حال محمّد بن سنان اين آيه به نظرش آمد: ( اِنَّما يَخْشَى اللّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ ) .(134)
و نـسب محمّد بن سنان رضى اللّه عنه منتهى مى شود به زاهر مولى عمرو بن الحمق كه در كربلا شهيد شد، به اين نحو محمّد بن الحسن (135) بن سنان بن عبداللّه بن زاهـر و در تـرجـمـه زاهـر، بـه آن اشـارات رفـت در مـجـلد اول و در مـيـان اولاد و احـفاد محمّد جمله اى از راويان احاديث مى باشند از جمله ابوعيسى محمّد بن احمد بن محمّد بن سنان است كه از مشايخ شيخ صدوق است .