ارث عبارت است از انتقال مال یا حق کسى هنگام مرگ او به دیگرى، به واسطه رابطه «نسبى» یا «سببى» که میان آن دو وجود دارد. شخص زنده را «وارث» و متوفى را «مورث» و آن مال یا حق را «ارث» مى نامند. «نسب» عبارت است از تولد یافتن کسى از دیگرى یا تولد هر دو از شخص ثالث، و «سبب» رابطه اى است که بر اثر ازدواج پیدا مى شود.
اگر سهم وارث در قرآن مجید تعیین گردیده باشد مى گویند ارث او بالفرض است (فرض و فریضه چیزى است که خدا در قرآن تعیین فرموده) و در غیر این صورت مى گویند ارث او بالقرابة مى باشد.
فرایضى که در قرآن صریحاً ذکر شده شش سهم است:
1. نصف (یک دوم): سه دسته هستند که نصف تمام مال متوفى را به ارث مى برند: شوهر از زن خود با نداشتن فرزند، یک دختر، در صورتى که فرزند دیگرى در کار نباشد، و یک خواهر تنها(1).
2. ربع (یک چهارم): که سهم ارث شوهر با وجود فرزند، و همچنین سهم زن از شوهر خود با نداشتن فرزند است.
3. ثمن (یک هشتم): سهم زوجه با داشتن فرزند است.
4. ثلث (یک سوم): سهم مادر با نبودن فرزند، و سهم دو خواهر و برادر یا بیشتر است (ولى خواهر و برادر از طرف مادر).
5. دو ثلث (دو سوم): سهم دو دختر یا بیشتر است، در صورتى که متوفى فرزند پسرى در ردیف آنها نداشته باشد و همچنین سهم دو «خواهر» پدرى یا پدر و مادرى در صورتى که برادرى مانند آنها درکار نباشد.
6. سدس (یک ششم): سهم هر یکى از پدر و مادر با وجود فرزند، و سهم به خصوص مادر با وجود حاجب (یعنى برادران متوفى) و سهم یک برادر یا یک خواهر مادرى است.
اینها کسانى هستند که سهم آنها بالفرض مى باشد، غیر اینها به عنوان «قرابت» ارث مى برند و قاعده کلى درباره آنها این است که اموال متوفى را با رعایت ترتیب طبقات ارث در میان آنها طورى تقسیم مى کنند که مذکر دو برابر مؤنث ببرد.
طبقات ارث «ورثه» روى هم رفته در سه طبقه مختلف قرار دارند که با وجود طبقه جلوتر هیچ یک از طبقه بعد ارث نمى برد:
طبقه اوّل پدر و مادر و فرزندان متوفى و فرزند فرزندان او هر قدر پایین بیایند.
طبقه دوم ـ اجداد پدرى و مادرى و جده ها، هر قدر بالا بروند، و همچنین برادران و خواهران.
طبقه سوم ـ عموها و عمه ها، دایى ها و خاله ها، در این طبقه کسى که فرض معینى داشته باشد نیست.
* * *
1 . خواهر پدر و مادرى یا پدرى تنها.