14ـ سوگوارى
در این زمینه نیز بحثهاى متعدّدى وجود دارد:
آیا گریستن اثر تخدیرى ندارد و شعله احساسات را خاموش نمى کند و در نبرد اقتصادى میان «بورژواها» و «پرولترها» زمینه را براى پیروزى دسته اوّل فراهم نمى سازد؟ و سرانجام آن، تأیید فرضیّه پیدایش مذهب بر اثر انگیزه هاى کلنیالیستى نیست؟
آیا گریستن، نشانه ضعف و ناتوانى نیست؟ کسى که قدرت و توانایى دارد چرا بگرید؟ چرا به جاى آن تلاش و کوشش نکند؟
و آیا گریستن به خاطر پیروزى است یا شکست؟ اگر عقیده نهایى این است که شهیدان و جانبازان راه خدا، همانند شهیدان کربلا به اهداف مقدّس خود که نشان دادن چهره اصلى بنى امیّه غاصب و ستمگر بود، رسیدند و در این زمینه پیروز شدند، پس در برابر پیروزى گریه براى چیست؟
اینها و سؤالاتى مشابه آن، مسائل گوناگونى است که در زمینه مراسم سوگوارى که به خصوص در مذهب تشیّع وجود دارد، مطرح مى گردد.