در صفحات گذشته به پيدايش (خوارج ) يا (مارقين ) اشاره شد و گفته شد كه پس از جريان (حكميت ) كه خودشان بر امام على (عليه السلام ) در (صفين )
تحميل كردند، پديدار شدند.
نبرد صفين پيكارى بود كه امام على عليه السلام براى پايان دادن به توطئه هاى معاويه و باند او (: قاسطين ) تدارك ديد و در آستانه پيروزى بود كه معاويه بن ابى سفيان به حيله اى شگفت كه عمرو بن عاص مشاور وى به او آموخت ، جان بدر برد.
حيله معاويه نخستين تزوير مذهبى است كه با سياست در آميخت و در چشم عوام فرو رفت و بصيرت و شعورشان را گرفت . بالا بردن قرآن ها بر فراز نيزه ها از سوى شاميان ، كار خودش را كرد و مقدسان سپاه على عليه السلام را برق گرفت و دست از نبرد كشيدند و فريادهاى على را ناشنيده گرفتند و حكميت را بر على تحميل كردند. (اشعث بن قيس ) قرار داد (حكميت ) را در ميان سپاهيان عراق با صداى بلند مى خواند كه ناگهان نعره اى بلند شد كه : ( لا حكم الا لله لا لك يا على و لا لمعاويه ) مناديان اين فرياد (خوارج ) بودند كه على را تهديد به نقض قرار دادى كه خود بر وى تحميل كرده بودند، مى نمودند آنان امام عليه السلام را متهم به كفر كردند كه بايد توبه كند آنان خود توبه كردند و از على مى خواستند كه به خاطر اين گناه !! توبه كند.
خوارج در نهروان و حرورا سركوب شدند، اما بقاياى آنان غائله ساز گرديدند. خوارج به فرقه هاى مختلف و متعدد تقسيم شدند و هر فرقه اى داراى عقايد خاص خود بود. مهم ترين فرقه هاى خوارج عبارتند از:
ازارقه ، نجدات ، اباضيه ، صفريه .
بدون شك خوارج از آغاز تا انجام خود دچار تحول و دگرگونى بسيارى شدند نسل بعدى خوارج داراى اختلافات فاحشى با اسلاف اوليه يا خمير مايه خود بودند.
ستيز بى امان خوارج با دو رژيم اموى و عباسى و جان بازيهاى شگفت آنان از ويژگى هاى نسل اول و دوم خوارج است . نسل اول خوارج افراطى ترين جناح مذهبى و بعدا سياسى ، در تاريخ سياسى اسلام محسوب مى شوند.