پرسش:

آيا مذهب چهارگانه با يكديگر اختلاف دارند؟ آيا هيچ يك از نظرات آن ها با نص قرآن مخالف است؟

پاسخ:

يكى از اعمال مسلم آن در باب طهارت، وضو و غسل با آب مطلق و پاك مى باشد. خداوند در قرآن مجيد مى فرمايد: } إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ{; «چون براى اقامه نماز برخاستيد پس صورت و دست هايتان را تا مرفق بشوييد.»(1) اين آب بايد پاك باشد و اگر يافت نشد، بايد تيمم نمود. در سوره نسا آمده است: } فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ{; «چون آب نيابيد پس با خاك پاك تيمم كنيد و به صورت و دست هايتان مسح بكشيد.»(2)از اين دو آيه استنباط مى شود كه براى نماز خواندن راه حل ديگرى وجود ندارد. اين حكم مورد اتفاق شيعيان، مالكى ها و شافعى ها مى باشد. امام اعظم ابوحنيفه كه غالب فتواهايش بر اساس قياس است، حكم مى دهد كه اگر در سفر آب نيافتيد، عمل غسل و وضو را مى توان با نبيذ (آب خرما) انجام داد. اين مطلب در صحيح بخارى نيز تأييد شده به طورى كه بخارى در صحيح خود فصلى را با عنوان «لا يجوز الوضوء بالنبيذ ولا المسكر» دارد. امام فخر رازى نيز در جلد سوم تفسير مفاتيح الغيب خود در ذيل آيه تيمم مى گويد: «شافعى وضو با آب خرما را جايز نمى داند حال آن كه ابوحنيفه آن را در سفر جايز مى داند.»(3) برخى دليل ابوحنيفه را حديثى از ابو زيد مولى عمر بن حريت نقل مى كنند كه ابن مسعود در ليلة الجن با رسول الله(صلى الله عليه وآله) بود و چون آب نداشتند حضرت فرمود: چون هم خرما و هم آب، پاك بوده است با همان آب خرمايى كه دارى مى توانى وضو بگيرى.

اين حديث به چند دليل باطل است. اولاً پيغمبر(صلى الله عليه وآله) در ليلة الجن تنها بوده و خود عبدالله بن مسعود گفته است: در ليلة الجن احدى با رسول الله(صلى الله عليه وآله) نبود. ثانياً ليلة الجن در مكه و قبل از هجرت اتفاق افتاده و آيه تيمم در مدينه نازل شده است. بنابراين حتى در صورت درست بودن اين حديث، اين آيه ناسخ آن مى باشد. ثالثاً ذهبى در ميزان الاعتدال اين مرد را شناخته شده نمى داند و مى گويد هيچ حديث ديگرى از او نقل نشده است.

در آيه ديگرى از سوره مائده آمده است: } وَامْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ{; سر و پاهاى خود را تا بر آمدگى پشت آن مسح كنيد.»(4) همين آيه نيز مى فرمايد: } فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ{; «صورت و دست هاى خود را بشوييد.»(5) به دليل وجود «واو عطف» بايد ترتيب به همان جورى كه در قرآن مجيد آمده است، باشد. بدين ترتيب بايد اول صورت و بعد دست ها شسته شود. به همين دليل، در دنباله آيه آمده است: ابتدا مسح سر و سپس مسح پشت پاها وجوب پيدا مى كند. لكن اكثر علماى اهل سنت، فتوا به شستن تمام پا در وضو مى دهند. جالب است كه در مسافرت يا جايى كه مشكل باشد، مسح بر جوراب يا كفش را مجاز مى دانند كه اين عمل بر خلاف دستور و فتواى اول مى باشد. به دليل آن كه در آنجا مى گويند: پاها را بايد شست و مسح را بر آن جايز نمى دانند. به طريق اولى مسح بر كفش و جوراب نيز نبايد كافى باشد. هيچ دليل، حديث، روايت و آيه اى وجود ندارد و معلوم نيست كه چرا شستشوى پا را به مسح جوراب و كفش تنزل داده اند؟

در حالى كه آيه شريفه دلالت بر مسح دارد } وَامْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ{ امام فخر رازى بيان مى كند كه امام احمد حنبل، اسحق، سفيان ثورى و اوزاعى فتواى جايز بودن مسح بر عمامه و كلاه را داده اند!

بسيارى از فقهاى اهل سنت، فرش هاى بافته شده از پشم، پنبه، ابريشم، چرم، آكرليك، مشمع، موكت و كلاً هر آنچه كه روى زمين پهن شده باشد را جزو زمين مى دانند و سجده بر آن را مجاز مى دانند. در صورتى كه اگر از كارشناسان، متخصصان و دانشمندان پرسيده شود كه آيا اين موارد جزو زمين هستند؟ پاسخ منفى خواهند داد.

از اين قبيل اختلافات بين فرق چهارگانه اهل سنت، بسيار ديده مى شود و اصلاً به يكديگر نيز هيچ اعتراضى نمى كنند. در حالى كه برخى از اين فتاوى بر خلاف نص صريح قرآن مى باشد.

**************************************************************************************
1  . مائده (5): 6
2  . سوره نسا (4): آيه 43.
3  . شبهاى پيشاور، ص877 «قال الشافعي رحمه الله لا يجوز الوضوء به نبيذ التمر و قال ابوحنيفه رحمه الله يجوز ذلك في السفر».
4  . مائده (5): 6
5  . مائده (5): 6