مطالب فوق ما را بر آن مى دارد كه منظور از حديث«انّ الميّت يعذب...» ـ اگرسند آن صحيح باشد ـ غير آن چيزى است كه ظاهر آن مى رساند. به عقيده ما اين حديث، همراه با قرائنى بوده كه در هنگام نقل آن از بين رفته است و به همين جهت برخى گمان برده اند كه مطابق اين حديث، گريه بر ميّت حرام است، درحاليكه از لبّ معناى آن غفلت ورزيده اند.

در كتاب صحيح مسلم به نقل از هشام ابن عروة و او از پدرش آمده است:«در نزد عايشه از قول فرزند عمر اين روايت نقل شد كه: «الميّت يعذّب ببكاء» عايشه گفت: خدا پدر عبدالرحمن را بيامرزد، چيزى شنيده است، امّا به درستى آن را به خاطر نسپرده است.]حقيقت آن است كه [وقتى جنازه فردى يهودى از كنار رسول خدا عبور داده شد و بر او گريه مى كردند، پيامبر فرمود: شما بر او گريانيد، حال آنكه او در عذاب است».(1)

ابوداود در كتاب سنن خود، به نقل از عروة و او از عبداللّه ابن عمر آورده است: جمله«ان الميّت ليعذّب ببكاء اهله عليه»، از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)است. وقتى ماجرا به عايشه رسيد گفت: وقتى پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)از كنار قبر فردى يهودى مى گذشتند، فرمودند:«صاحب اين قبر معذّب است، در حاليكه بستگانش بر او مى گريند» سپس اين آيه را قرائت كردند:

(وَ لاتَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرى ).(2)

امام شافعى مى گويد:«آنچه عايشه از رسول خدا روايت كرده است، به دليل مفاد كتاب و سنّت، بيشتر از روايتى كه از ابن عمر نقل شده، شبيه گفتار پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)است. اگر بگوييد دليل شما از آيات قرآن چيست؟آيات ذيل را برمى شمريم:

(وَ لاتَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرى) و (وَ أَنْ لَيْسَ لِلإنْسانِ إلاّ ما سَعى)(3) و (فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَيْراً يَرَهُ * وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة شَرّّاً يَرَهُ)(4) و (... لِتُجْزى كُلُّ نَفْس بِما تَسْعى).(5)

«و اينكه براى انسان بهره اى جز سعى و كوشش او نيست»، «پس هر كس، هموزن ذره اى كار خير انجام دهد آن را مى بيند .و هر كس، هم وزن ذره اى كار بد كرده آن را مى بيند»، «تا هر كس در برابر سعى و كوشش خود، جزا داده شود».

و اگر بگوييد دليل شما از سنت رسول خدا چيست؟ اين روايت را ذكر مى كنيم كه:

پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)از مردى پرسيد: آيا اين فرد پسر تو است؟پاسخ داد: آرى! حضرت فرمود:

«أَما أنّه لايجنى عليك ولاتجنى عليه»

«او نبايد تو را آزار و اذيت كند و تو نيز نبايد او را آزار رسانى».

پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)با اين جمله، همان مطلبى كه خداوند در قرآن ذكر كرده مى فرمايد،كه جنايت و اذيّت هركس به ديگرى به ضرر خود اوست;

همچنانكه عمل نيك هر كس ]به نفع خود او است [ نه به سود ديگرى است و نه به ضرر خود او.(6)

در كتاب صحيح مسلم از ابن عباس روايت شده است كه پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)فرمود:«ان الميّت يعذّب ببكاء اهله عليه». ابن عباس اضافه مى كند: وقتى عمر در گذشت، اين حديث نزد عايشه نقل شد. عايشه گفت: خدا عمر رابيامرزد; نه! به خدا قسم كه پيامبر نفرمود خداوند مؤمن را با گريه كسى بر او عذاب مى كند، بلكه فرمود: خداوند عذاب كافر را با گريه اهلش بر او، زياد مى كند. براى شما اين آيه قرآن كافى است كه:

(ولاتزر وازرةٌ وزر اخرى).(7)

تذكر اين نكته لازم است كه حديثى كه صحيح مسلم به نقل از هشام ابن عروة آورده است و ما در ابتداى اين كنكاش به آن اشاره كرديم، صحيح و قابل قبول است. اما حديثى كه اكنون به نقل از ابنعباس نقل شد، صحيح به نظر نمى رسد، چرا كه زياد شدن عذاب كافر در اثر گريه اهلش بر او، با آيات قرآن ناسازگار است.

الحمد للّه ربّ العالمين

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1 . صحيح مسلم: 3/44، كتاب صلاة، باب «الميت يعذب ببكاء أهله عليه».
2 . سنن ابى داود: 3/194، شماره 3129. در اين صورت حروف «با» در بكاء «اهله» به معنى «مع بكاء اهله» مى باشد يعنى با اينكه بستگان ميّت مى گويند، دل او بيچاره معذّب است.
3. نجم / 39.
4 . زلزلة / 7 و 8.
5 . طه / 15.
6. اختلاف الحديث، با حواشى كتاب الاُمّ شافعى: 7/267.
7 . صحيح مسلم: 3/43، كتاب صلاة، باب «الميت يعذب ببكاء أهله عليه».

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------