در قرآن قريب چهل سوگند وارد شده و غالباً در آنها، خداى متعال، به غير خود سوگند ياد كرده است، مثلاً به انجير، و زيتون، طور سينين، بلد امين، شب و روز، فجر ، شب هاى دهگانه، شَفع و وِتر، طُور، كتاب مسطور،بيت معمور، سقف مرفوع، بحر مسجور، و جان پيامبر سوگند ياد كرده است:

(وَالتّين والزَّيْتُون * وَطُور سينين * وَهذَا الْبَلدِ الأَمين).

«سوگند به(1) انجير و زيتون، سوگند به طور سينا، سوگند بدين شهر امن و امان(مكه معظمه)».

(وَاللَّيْلِ إِذا يَغْشى * وَالنَّهارِ إِذا تَجَلّى).(2)

«سوگند به شب تار، هنگامى كه جهان را در سياهى بپوشاند و قسم به روز، هنگامى كه عالم رابه ظهور خود روشن سازد».

(وَالْفَجْرِ * وَلَيال عَشْر * وَالشَّفعِ وَالْوَتْر * وَاللَّيْلِ إِذا يَسْر).(3)

«سوگند به صبحگاهان و قسم به ده شب(اول ذى حجه) و سوگند به جفت (كليه موجودات عالم) و (ذات خداوند) يكتا و سوگند به شب تار، هنگامى كه به روز مبدل مى گردد».

(وَالطُّورِ * وَكِتاب مَسْطُور * في رَقّ مَنْشُور * وَالْبَيْت الْمَعْمُور * وَالسَّقْفِ الْمَرْفُوع * وَالْبَحْرِ الْمَسْجُور).(4)

«سوگند به كوه طور و كتاب نوشته شده در صفحه اى گشوده، و سوگند به بيت معمور (خانه آباد)، قسم به سقف افراشته (آسمان) و سوگند به درياى پر تلاطم».

(لَعَمْركَ إِنَّهُمْ لَفي سَكْرَتِهِمْ يَعْمَهُون).(5)

«اى پيامبر به جان تو سوگند كه آنها در مستى شهوات خود سرگردانند».

انگيزه خداوند از سوگند خوردن به اين موجودات مى تواند يكى از دو امر زير باشد:

الف: ايجاد انگيزه در انسان، تا درباره اين موجودات مرموز و سراپا اسرار، مطالعه و بررسى كند و درباره آنها به فكر وانديشه بپردازد. زيرا تفكر در آفرينش، از خصوصيات افراد با ايمان است و قرآن در دعوت به تفكر مى فرمايد:

(قُلِ انْظُرُوا ماذا فِي السَّموات وَالأَرْض).(6)

«بگو بنگريد كه در آسمانها و زمين چيست؟».

و در آيه ديگر مى فرمايد:

(الَّذينَ يَتَفَكَّرُونَ في خَلْقِ السَّموات وَالأَرض رَبّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النّار).(7)

« آنان كه در آفرينش زمين و آسمان مى انديشند و مى گويند پروردگارا (اين كاخ آفرينش را) بى هدف نيافريده اى».

قرآن، به خورشيد و ماه و روز و شب سوگند ياد كرده، و مى فرمايد:

(وَالشَّمْسِ وَضُحاها * وَالْقَمَرِ إِذا تَلاها * وَالنّهارِ إِذا جَلاّها * وَاللَّيْلِ إِذا يَغْشاها * وَالسَّماء وَما بَناها * وَالأَرْض وَما طَحاها).(8)

«سوگند به خورشيد و تابندگى آن، و سوگند به ماه چون در پى خورشيد رود، و سوگند به روز آنگاه كه زمين را روشن گرداند،و سوگند به شب چون بر آن پرده بپوشاند، و سوگند به آسمان و آن كس كه آن را برافراشت، و سوگند به زمين و آن كس كه آن را بگسترانيد».

مقصود از اين سوگندها، تحريك انسانهاى متفكر به انديشيدن در آيات الهى است تا از اين طريق به اساس ايمان و نگرش توحيدى خويش، استحكام و استوارى بخشند.

ب. انگيزه دوم، ابراز فضيلت و منزلت موجودى باشد كه به آن قسم ياد شده است،گويى آنچنان در نزد خداوند، عزيز وگرامى است كه خدا به آن سوگند ياد مى كند و ـ لذا ـ به جان پيامبر سوگند ياد مى كند و مى فرمايد:

(لَعَمْرك إِنَّهُمْ لَفِي سَكْرَتهِمْ يَعْمَهُونَ) .

«اى پيامبر، به جان تو سوگند، كه آنها در مستى شهوات خود سرگردانند».

 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1 . تين/1ـ3.
2 . ضحى/1ـ2.
3. فجر/1ـ4.
4 . طور/1ـ6.
5 . حجر/72.
6. يونس/101.
7 . آل عمران/191.
8 . شمس/1ـ6.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------