پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ محمد بن عبدالوهاب در سال 1115 ق در شهر عیینه در صحرای دور افتاده و سوزانی به نام نجد متولد شد.[1] پدر وی حنبلی مذهب و از علماء و قاضی شهر «عُیَینَه» در نجد بود. وی در جوانی به مطالعه زندگی‌نامه مدّعیان نبوّت، مانند «مسیلمه کذّاب»، «اسود عَنسی» و «طلیحه اسدی» علاقه خاصّی داشت.[2]
این مسئله‌ایست که راز جاه‌‌طلبی و حرکت‌های آینده محمد بن عبدالوهاب را روشن می‌سازد. اصولاً وی شخصیت سیادت‌طلبی داشته و برای دست‌‌یابی به جایگاه و قدرت، از هیچ امری فروگذار نمی‌کرده است. ولی این، همه انحرافات وی نبود. او علیه فرهنگ حنبلی معاصر زمان خود، شورید و آن را مایه کفر و شرک می‌دانست. همین خصوصیت‌های روحی و گرایش‌های فکری انحرافی وی در دوره جوانی، باعث گردید پدرش و مردم عیینه او طرد کنند و از شهر بیرون برانند. خود این طرد و نامهربانی از طرف جامعه، احتمالاً باعث ایجاد ناراحتی‌ها و کینه‌ها در وی شده است. البته این تمام ماجرا نیست و انحرافات او باعث شد، برادرش «سلیمان» اولین کتاب در ردّ وهابیت با نام: «الصّواعِقَ الالهیَّه، فیِ الرَّد علَی الوهّابیَه» را به‎رشته تحریر درآورد.
فشار خانواده و علمای شهر باعث شد «محمّد بن عبدالوهّاب» زادگاه خویش را به‌سمت مدینه و مکه و بعدها دوباره به سمت بصره ترک نماید، در حالی‌که برخی از علمای اهل سنّت با ارسال نامه‌ای، مردم بصره را از اندیشه‌های انحرافی وی آگاه ساخته بودند.[3] این خود زمینه‌ساز انزوای بیشتر وی شد و در کنار عدم دسترسی او به شغل مناسب، دوره‎ای از سختی را به همراه آورد. محمد بن عبدالوهاب در نهی مردم از عقایدشان و دعوت آن‌ها به عقاید خود بی‎پروا بود. در بصره عقاید خود را در زمینهٔ توحید، دعا، توسل و... آشکار ‎کرد و مردم را به آن‌ها فرامی‌خواند و با علما به مناظره و برخورد پرداخت. روش محمد بن عبدالوهاب در توهین به مقدسات مسلمانان در بصره، باعث نارضایتی مردم و علما شد؛ به ‌طوری‌که مورد هجوم و آزار مردم قرار گرفت و سرانجام در یکی از روزهای گرم تابستان او را از بصره اخراج کردند. این بار هم این طرد از جامعه، تأثیر به‌سزایی در روحیه محمد بن عبدالوهاب داشت.[4]
بعدها نیز با درخواست حاکم احساء، فرمانده منطقه عیینه که دوست وی بود، از وی خواست خیلی آرام و بدون هیاهو از شهر خارج شود. این نیز از مواردی است که در روحیه محمد بن عبدالوهاب تاثیر گذاشته است.[5]
به‌نظر می‎رسد، درباره فرقه وهابیت به‌موازات گذر زمان، خشونت افزایش چشم‌گیری دارد. از حیث روان‌شناسانه می‌توان این سیرِ رو به خشونت و رادیکالی شدن را، در ارتباط با طرد علمای این فرقه، توسّط مردم و علماء دانست، که به‌‌واسطه افکار انحرافی آنان صورت می‌پذیرد. بر این اساس مجموعه‌ای از بی‌مهری‌ها از طرف جامعه، شاید یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش فکر محمد بن عبدالوهاب و پیروانشان به افراط و تکفیر و خشونت باشد.

پی‌نوشت‌:

[1]. خزانة التواریخ النجديه، ج 5، ص50، عبد الله بن عبد الرحمن بن صالح آل بسام، چاپ اول سنة 1419 هـ . «برخي از مستشرقين محل تولد او را حوطه دانسته‌اند، همان، ص41.»
[2]. كشف الارتياب في اَتباع محمّد بن عبدالوهّاب سيّدمحسن امين عاملی ص7،قم، نشردوم 1382
[3]. ریشه‌های تاریخی و شکل‌گیری وهابیت اکبر اسد علیزاده، ماهنامه مبلّغان، ش 96.
[4]. روضة الافکار والافهام، ص82 و83 وعنوان المجد فی تاریخ نجد، ابن بشر، ج1، ص36، بی‌تا، بی‌نا.
[5]. روضة الافکار والافهام، ص86، مشاهير علماء نجد، ص26، بی‌تا، بی‌نا.