پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ واژه سلف نزد سلفیه از واژه‌های بسیار مقدس است. سلف در معنای عام آن به معنای پیشینیان و گذشتگان صالح[1] در مقابل واژه خلف به معنای بعدی‌ها و آیندگان آمده است.[2] متفکران سلفی در این‌که سلف به چه کسانی اطلاق می‌شود، با یکدیگر اختلاف دارند. اکثریت سلفی‌ها سلف را به سه قرن اول اسلام و منحصر به سه گروه صحابه، تابعین[3] و تابع تابعین[4] می‌دانند و معتقدند باید از این سه گروه تبعیت کرد، زیرا فهم سلف بر فهم خلف مقدم است. اما برخی مثل مصطفی حلمی دامنه سلف را بسیار توسعه داده و تا محمد بن عبدالوهاب و دیگر رهبران معاصر سلفی در دنیای اسلام نیز بسط داده است.[5]
این در حالی است که اکثریت علمای سلفی محمد بن عبدالوهاب و ابن تیمیه را از احیاگران سلف می‌دانند.

صرف نظر از این امور آن‌چه در این‌جا مطرح است، این‎که آیا واژه سلف مبنای قرآنی نیز دارد یا خیر؟
طبق تحقیق صورت گرفته، واژه سلف و مشتقات آن هشت مرتبه در قرآن کریم ذکر شده است، که دو مورد آن در معنای گذشتگان و پیشینیان به‌کار رفته است و در هر دو مورد، سلف در معنای مصطلح نزد سلفیه به‌کار نرفته است. در آیه اول سلف به معنای پیشگامان در عذاب به‌کار رفته است، چنان‌چه قرآن می‌فرماید: «َلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ أَجْمَعين‏ فَجَعَلْناهُمْ سَلَفاً وَ مَثَلاً لِلْآخِرينَ.[زخرف/55-56] امّا هنگامى‌كه ما را به خشم آوردند، از آن‌ها انتقام گرفتيم و همه را غرق كرديم‏ و آن‌ها را پيشگامان (در عذاب) و عبرتى براى ديگران قرار داديم‏.»
و در آیه دوم به معنای اعمال گذشته به‌کار رفته است، چنان‌چه قرآن می‌فرماید: «قُلْ لِلَّذينَ كَفَرُوا إِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ ما قَدْ سَلَفَ وَ إِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلين‏.[انفال/38] به آن‌ها كه كافر شدند بگو: «چنان‌چه از مخالفت باز ايستند، (و ايمان آورند،) گذشته آن‌ها بخشوده خواهد شد؛ و اگر به اعمال سابق بازگردند، سنّت خداوند در گذشتگان، درباره آن‌ها جارى مى‏‌شود (؛ و حكم نابودى آنان صادر مى‏‌گردد).»
با این توضیحات به نظر می‌رسد، که پذیرفتن قول و عمل سلف، بدون هیچ‌گونه تحقیقی، مبنای قرآنی ندارد!

پی‌نوشت:

[1]. ابن فارس،احمد، معجم مقابیس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی،  1404ق، ج3، ص59، ماده سلف.
[2]. الکثیری، السید محمد، السلفیه بن اهل السنه و الامامیه، ج2، الغدیر، بیروت، 1429ق، ص22.
[3]. به کسانی‌که زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) را درک نکرده‌اند، اما صحابه را مشاهده کرده و در زمان حیات صحابه دین اسلام را پذیرفته‌اند و در حال ایمان مرده‌اند.
[4]. به کسانی که زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) و صحابه را درک نکرده‌اند، اما تابعین را دیده و دین اسلام را از تابعین فراگرفته‌اند.
[5]. حلمی، مصطفی،السلفیه بین العقیده الاسلامیه و الفلسفیه الغربیه، اسکندریه، دار الدعوه، 1411ق، ص11-12.

نویسنده: مجتبی محیطی