پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابن تیمیه معتقد است فهم سلف بر خلف مقدم است.[1] وی با استناد به حدیث خیرالقرون، فهم سلف (سه قرن اول اسلام) را برترین فهم دانسته و می‌گوید پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در این حدیث «سلف» را برترین انسان‌ها از نظر عقل، دین، تقوی و فهم معرفی کرده است. بنابراین همه انسان‌ها تا روز قیامت باید فهم سلف را بر فهم خودشان ترجیح دهند.[2] این در حالی است که روایات متواتری به ما رسیده است، که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فهم خلف را بر فهم سلف مقدم دانسته‌اند.
ابوهریره می‌گوید: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در جمع اصحاب، این آیه را خواند. «وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ ثُمَّ لا يَكُونُوا أَمْثَالَكُم.[محمد/38] هرگاه سرپيچى كنيد، خداوند گروه ديگرى را جاى شما مى‏‌آورد، پس آن‌ها مانند شما نخواهند بود.» اصحاب عرض کردند: یا رسول الله، این‌ها چه کسانی هستند، که اگر ما اعراض کنیم، خدا آن‌ها را جایگزین ما می‌کند، که از نظر علم، زهد، تقوی، ایمان، فداکاری و انفاق از ما بهتر هستند. حضرت به زانوی سلمان زد و فرمود: این و طائفه‌اش هستند. سپس اضافه فرمودند: «والذي نفسي بيده لَوْ أنَّ الدّينَ تَعَلَّقَ بالثُّرَيَّا لَنالَتْهُ رِجالٌ من أهْل فارِس.[3] قسم به کسی‌که جانم در دست اوست، اگر دین خدا در ثریا باشد، قطعا مردانی از فارس به آن خواهند رسید.»
این حدیث در بیش از 24 کتاب معتبر اهل سنت نقل شده است.[4] و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)  نسل‌های آینده، و مردمانی از فارس را از نظر علم، تقوی و...، بر سلف و اصحاب ترجیح دادند.
اکنون با توجه به این آیه و حدیث، آیا می‌توان ادعا کرد که فهم سلف بر فهم خلف مقدم است؟ این آیه و روایت در همه زمینه‌ها خلف را برتر از سلف معرفی کرده است. بنابراین باید به ابن تیمیه گفت: بر چه اساسی از این روایت چشم‌پوشی کردی، و آن روایت را مقدم داشتی!؟

پی‌نوشت:

[1]. آیا فهم سلف بر خلف مقدم است!؟
[2]. ابن تیمیه و استناد به حدیث خیرالقرون.
[3]. طبري، محمّد بن جرير (م 310)، جامع البيان في تأويل القرآن، تحقيق: أحمد محمد شاكر، مؤسسة الرسالة، بي جا، چاپ اوّل، 1420 هـ.ق، ج22، ص193.
[4]. برخی از کتاب‌هایی که این روایت را نقل کرده‌اند: فخر الدين رازي، محمّد بن عمر (606)، مفاتيح الغيب، دار إحياء التراث العربي، بيروت، چاپ سوّم، 1420 هـ.ق، ج12، ص378.
قرطبي، محمّد بن أحمد (م 671)، الجامع لأحكام القرآن، تحقيق: أحمد البردوني وإبراهيم أطفيش، دار الكتب المصرية، القاهرة، چاپ دوّم، 1384 هـ.ق، ج16، ص258.
آلوسي، محمود بن عبد الله (م 1270)، روح المعاني في تفسير القرآن العظيم والسبع المثاني، تحقيق: علي عبد الباري عطية، دار الكتب العلمية، بيروت، چاپ اوّل، 1415 هـ.ق، ج13، ص236.
زمخشري، محمود بن عمرو (م 538)، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، دار الكتاب العربي، بيروت، چاپ سوّم، 1407 هـ.ق، ج4، ص331.

نویسنده: مجتبی محیطی