برای روشن شدن شیوه تشریک، در این مقاله به یکی از آیاتی که در خصوص حضرت علی(علیه السلام) هست اشاره می‌کنیم.
آیه نجوا
یکی از آیاتی که در فضیلت و منقبت حضرت علی(علیه السلام) بیان شده است، آیه نجوا است.
خداوند متعال در قرآن کریم خطاب به اهل ایمان فرمودند: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا ناجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَةً ذلِکَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ أَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ.[مجادله/12] ای کسانی که ایمان آورده‌اید هرگاه با پیامبرخدا گفتگوی محرمانه می‌کنید پیش از گفتگوی محرمانه خود صدقه‌ای تقدیم بدارید این کار برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است و اگر چیزی نیافتید بدانید که خدا آمرزنده مهربان است». خداوند در این آیه به مومنین دستور می‌دهد که قبل از سخن گفتن و نجوا با پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) باید صدقه دهند.
شأن نزول
در کتب تفسیر شأن نزول آیه این چنین بیان شده است که گروهی از مسلمانان بودند که براى برترى جویى بر مردم، مکان‌های بالادست را در مجالس مى‌‏گرفتند و نزدیک‌ترین مکانها نسبت به پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) را اشغال مى‌‏کردند. آنها با این کار وانمود مى‌‏کردند که از دیگران به حضرت نزدیک‌ترند، و به نجوا کردن با او مى‌‏پرداختند. این افراد معمولا چیزى را که مفید بوده باشد را به حضرت نمى‌‏گفتند و وقت گران‌بهای حضرت را می‌گرفتند و فرصتی برای دیگران باقی نمی‌گذاشتند از این‌ رو خداوند در آیه 12 سوره مجادله به مسلمانان فرمود که پیش از نجوا کردن با پیامبر، صدقه بپردازند.[2]
تنها عامل آیه نجوا
آنچه که از کتب مهم تفسیری و روایی به دست می آید تنها عمل کنند به این آیه امیرالمومنین(علیه السلام) است. ثبوت اين فضيلت بزرگ، براى على(عليه السلام) در اکثر كتب تفسيری و حديثی آمده است و از شهرت و تواتر بالایی برخوردار است. این فضیلت از آن جهت است که بدون شك حضرت على(عليه السلام) در زمره ثروتمندان اصحاب پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) نبوده و زندگى ساده و زاهدانه‏‌اى داشت، با اين حال، براى احترام به اين حكم الهى در همان مدت كوتاه، چند بار صدقه داد و مسائل ضرورى را از طريق نجوا با پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) در ميان نهاد که خود نشان از برتری و فضیلت حضرت است.
خود حضرت در این‌‌باره می‌فرماید: «آیه‏‌اى در قرآن هست که کسى پیش از من و بعد از من بدان عمل نکرده است. بعد از نزول آیه 12 سوره مجادله، دینارى داشتم و به ده درهم فروختم و هرگاه با پیامبر(صلی الله علیه  و آله و سلم) نجوا مى‌‏کردم درهمى را به عنوان صدقه مى‌‏دادم تا اینکه پولم تمام شد و سپس آن حکم هم با این آیه نسخ گردید «أَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فَأَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ اللَّهُ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُون.[مجادله/13] یا ترسیدید فقیر شوید که از دادن صدقات قبل از نجوا خوددارى کردید؟! اکنون که این کار را نکردید، خداوند توبه شما را پذیرفت، پس نماز را برپا دارید و زکات را اداء کنید و خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید و بدانید خداوند از آنچه انجام مى‌‏دهید با خبر است».[3]
احتجاج به این آیه نجوا
فضیلت این آیه در شأن حضرت علی(علیه السلام) آنقدر برای مردم آن دوران روشن بود که حضرت در موارد متعدد به آن احتجاج می‌کرد. به عنوان نمونه:
از عامر بن واثلة روایت نقل شده است: «در روز شورا که مردم براى تعیین خلیفه به مشورت مى‏‌پرداختند کنار خانه‏‌ام ایستاده بودم که در این هنگام سر و صدا اوج گرفت و شنیدم حضرت على(علیه السّلام) مى‏‌فرمود: مردم با -ابو بکر- بیعت کردند در حالیکه بخدا سوگند، من از او، به امور خلافت شایسته‏‌ترم. سپس فرمود: اى مردم! شما را بخدا سوگند مى‏‌دهم، آیا در میان شما کسى هست که برادر رسول‌خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلم) باشد؟ همه گفتند: خدا داناست که جز شما، دیگرى برادر رسول‌خدا نمى‏‌باشد. و مجددا فرمود: آیا در میان شما کسى جز من هست که دوازده مرتبه با رسول‌خدا نجوا کرده باشد و هر بار پیش از نجوا صدقه داده باشد؟ همگان اعتراف کردند: خدا مى‏‌داند جز شما، احدى به مضمون آیه نجوا رفتار نکرده است...»[4]
این آیه جزو متقن‌ترین و محکم‌ترین آیاتی است که در فضیلت حضرت علی(علیه السلام) بیان شده است و قابل انکار و خدشه نیست ولی با این حال فخررازى در تفسیر خود در ذیل آیه و به تبع او ابن‌تیمیه، شبهاتی را وارد کردند. فخر رازی گفته است: «وقت آن قدر براى صدقه دادن و نجوا کردنِ دیگران وسعت نداشته است».[5]
در جواب به فخر رازی می‌توان گفت: اولاً چطور براى حضرت على(علیه السلام) وقت و فرصت کافى وجود داشت و حتى آنقدر وقت زیاد بود که ده مرتبه صدقه داد و ده مرتبه نجوا کرد ولى براى تمامى امت اسلام از خواص صحابه گرفته تا دیگران، حتى وقت یک نجوا هم وجود نداشت؟
ثانیاً: هیچ ‌کس نگفته و هیچ عقلى هم قبول نمی‌کند که حضرت على (علیه السلام) یک درهم صدقه بدهد و نزد پیامبراکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) برود و تنها یکى دو جمله کوتاه نجوا کند و زود از پیامبراکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) جدا شود و دوباره پس از یکى دو دقیقه صدقة دیگرى بدهد و نجواى دیگرى انجام دهد تا به ده صدقه و ده نجوا در یکى دو ساعت نایل آید.[6]
ابن‌تیمیه هم همگام با معاندین اهل‌بیت(علیهم السلام) در این آیه دخل و تصرف کرده است. از آنجایی که نتوانست خللی در این آیه ایجاد کند، در خصوص این آیه روش تشریک را برگزید و می‌گوید: «این فعل از خصوصیات اهل‌بیت و از ویژگی‌های علی نیست»[7] سپس برای موجه جلوه دادن عمل کسانی که به آیه عمل نکردند می‌گوید: «مدت زمان بین نزول این آیه و نسخ شدن آن، بسیار کوتاه بود و در این مدت کوتاه کسی نیاز به نجوا پیدا نمی‌کند».[8]
پاسخ به ابن‌تیمیه
در جواب به دفاع ابن‌تیمیه از صحابه می‌توان گفت: توجیه ابن‌تیمیه در سرپیچی دیگر صحابه از این آیه، با آیه بعد و روایات وارده در ذیل این آیه منافات دارد. چرا که خداوند در آیه بعد، مسلمانان را به جهت چنین عملکردی مورد عتاب قرار می‌دهد و از پذیرفته شدن توبه آنها خبر می‌دهد. در حالی که اگر فرصت برای نجوا نبود، این عتاب و پذیرش توبه معنا نخواهد داشت.
با این نوشتار کوتاه کاملا واضح شد که ابن‌تیمیه در برخورد با احادیث فضائل اهل‌بیت(علیهم السلام) و خصوصا حضرت علی(علیه السلام) نتوانسته عناد و دشمنی خود را کتمان کند و در صدد حذف این گونه روایات بر آمده است.

پی‌نوشت:

[1]. «اََنَّه لَم یَکُن لِعَلی فِی الاِسلامِ اَثرٌ حَسَن، اِلّا وَ لِغَیرِهِ مِنَ الصَّحابة مِثلُه، وَ لِبَعضِهِم آثار أعظَم مِن آثارِه» منهاج السنة، ابن تیمیه، دارالحدیث، قاهره: ج7، ص199
[2]. «فاِنّها نَزَلَت فی‌الاَغنیاءِ وَ ذلِک انَّهُم کانوُا یَأتوُنَ النَّبى(صلى الله علیه و آله و سلم) فَیَکثُرونَ مُناجاته فاَمَرَاللهَُ سُبحانَه بِالصَّدَقَه عِندَ المُناجاة، فَلمّا رَأو ذلِکَ اِنتَهوا عَن مُناجاتِه فَنَزَلَت آیَة‌ الرُخصَة» روح المعانی، آلوسی، دار احیاء التراث، بیروت:ج27، ص28
مجمع البیان،شیخ طبرسی، دارالمعرفة، بیروت: ج9، ص252
[3]. «قال امیرالمؤمنین (علیه السلام) ان فى کتاب الله لآیة ما عمل بها احد قبلى و لایعمل احد بعدی، یا ایها الذین آمنوا اذا ناجیتم‌الرسول… کان لى دینار فبعته بعشرة دراهم فکلما اردت ان اناجى رسول آلله صلى الله علیه و آله و سلم قدمت درهماً، فنسختها الآیه الاخرى «أشفقتم ان تقدموا بین یدى نجویکم صدقات» تفسیر طبری، محمد بن جریر طبری، دار احیاء التراث، بیروت:  ج25، ص28
کنز العمال، متقی هندی، موسسة الرسالة، بیروت:  ج2، ص521، ح4651
المستدرک علی الصحیحین، حاکمنیشابوری، دارالفکر، بیروت: ج2، ص524، ح3794. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
المصنف، محمد بن ابی شیبه، دارالفکر، بیروت: ج 7، ص507
نواسخ القرآن، ابوالفرج ابن‌جوزی، جامعة اسلامیة، مدینه: ص480
الکشاف، زمخشری، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج4، ص493
تفسیر الکبیر، فخر رازی، دارالفکر، بیروت: ج29، ص271
[4]. «عامر بن واثلة قال: كنت على الباب يوم الشورى، فارتفعت الأصوات بينهم فسمعت عليا يقول: بايع الناس لأبي بكر وأنا والله أولى بالأمر منه، وأحق به منه.... ثم قال: نشدتكم بالله أيها النفر جميعا أفيكم أحد آخى رسول الله صلى الله عليه وسلم غيري؟ قالوا: اللهم لا... قال: أفيكم أحد ناجاه رسول الله صلى الله عليه وسلم اثنى عشرة مرة غيري حين قال الله تعالى: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً قالوا: اللهم لا...» کنزالعمال، موسسة الرسالة، بیروت: ج5، ص903،ح14243
[5]. «و ان ثبت انه اختص بذلک فلأن الوقت لایتسع لهذا الغرض و الاّ فلا شبهة ان اکابر الصحابة لایقعدون عن مثله»
[6]. تفسیر الکبیر، فخر رازی، دارالفکر، بیروت: ج29، ص271
[7]. «فمثل هذا العمل لیس من خصائص الائمه و لا من خصائص علی» منهاج السنة، ابن تیمیه، دارالحدیث، قاهره:5/17
[8]. « فإن المدة لم تطل و فی تلک المدة القصیرة قد لا یحتاج الواحد الی النجوی» منهاج السنة، ابن تیمیه، دارالحدیث، قاهره:5/17

نویسنده: محمد یاسر بیانی