پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بدون شک عقیده به امام مهدی(علیه‌السلام) که روزی جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد، مورد پذیرش همه مسلمانان است.[1] اما دامنه گسترده تعصب‌ورزی ابن‌تیمیه سبب شده است که در این مساله نیز اشکالاتی را مطرح کند و با به کار بستن هر ترفندی، مساله مهدویت را زیر سوال ببرد.
ابن‌تیمیه با طرح این اشکال که اساسا امام حسن عسکری فرزندی نداشته است به سوی انکار مهدی شیعه، قدم برداشته است و در این باره می‌گوید: ‌«محمد جریر طبری و عبدالباقی بن قانع و دیگر دانشمندان علم انساب و تاریخ نقل کرده‌اند که امام حسن عسکری فرزندی نداشته است؛ اما امامیه تصور می‌کنند که او دارای فرزند بوده است»[2]. وهابیان نیز با تاثیر پذیری از افکار ابن‌تیمیه به نقد دیدگاه مهدی شیعه، پرداخته‌اند و اشخاصی همچون ناصر القفاری در کتاب "اصول مذهب الشیعه" و احسان الهی ظهیر در "الشیعه و اهل‌البیت" به این امر تصریح کرده‌اند.
اما این‌که ابن‌تیمیه، مساله نداشتن فرزند امام حسن عسگری(علیه‌السلام) را به طبری نسبت می‌دهد، در هیچ جای کتاب طبری یافت نمی‌شود. اگرچه در کتاب "صله تاریخ طبری" که نویسنده آن "عریب قرطبی" این مضمون که "حسن، فرزندی نداشته است" آماده است، ولی اصلا ربطی به مساله امام حسن عسگری(علیه‌السلام) ندارد. قضیه آنچه در کتاب "صله تاریخ طبری" آمده است این‌ بوده که در زمان مقتدر عباسی، شخصی مدعی فرزند بودن محمد بن حسن بن رضا را شد(یعنی نوه امام رضا(علیه‌السلام)؛ و این جمله(حسن، فرزندی نداشته است) در رد این شخص آمده است، چرا که فرزند امام رضا(علیه‌السلام) که حسن نام دارد، اصلا فرزندی نداشته است.[3]
افزون بر این باید گفت که خود "عریب قرطبی" نویسنده کتاب "صله تاریخ الطبری" شخصی مجهول است و نسبت این‌که وی اصلیتش نصرانی است به او داده شده است.[4]
اما شخص دومی که در کلام ابن‌تیمیه مبنی بر رد فرزند داشتن امام حسین عسکری(علیه‌السلام) مورد استناد واقع شده است، "عبدالباقی بن قانع" است. این شخص در میان اهل‌سنت جایگاهی ندارد و ذهبی درباره وی می‌نویسد:‌«دار قطنی درباره وی گفته است: «او روایات را حفظ می‌کرد، ولی اشتباه می‌کرد و بر خطایش اصرار می‌ورزید».[6]
علاوه بر موارد بالا، این کلام ابن‌تیمیه که امام حسن عسکری(علیه‌السلام) فرزندی نداشته است با گفته عالمان اهل‌سنت تعارض دارد. افرادی همچون، فخررازی،[7] ابن‌حجر،[8]  زرکلی[9] و ... بر فرزندی به نام مهدی، از امام حسن عسکری(علیه‌السلام) تصریح کرده‌اند.
شبهه دیگری که ابن‌تیمیه‌ در مساله مهدویت بیان کرده است، مقوله طول عمر امام مهدی(علیه‌السلام) است. وی می‌گوید: «عمر یک مسلمان (امام مهدی) طبق عادت عمر افراد در امت محمد، غیر واقعی و دروغ است».[10]
مستندات ابن‌تیمیه در رد طول عمر حضرت، دو روایت است. روایت اول از عبدالله بن عمر است که نقل کرده است: «رسول خدا در آخرین روز عمرش نماز عشاء را با ما خواند و پس از سلام نماز رو به ما کرد و گفت: امشب را به خاطر بسپارید، چرا که پس از گذشت صد سال از این زمان، یکی از کسانی که بر روی زمین هستند، در این دنیا نیستند».[11] روایت دوم نیز به این شکل است که ابوهریره گفته است: «رسول خدا فرمودند: عمر امت من بین شصت تا هفتاد سال است».[12]
اما در جواب روایت اول باید گفت: در روایت اول که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «امشب را به خاطر بسپارید، چرا که پس از گذشت صد سال از این زمان، یکی از کسانی که بر روی زمین هستند، در این دنیا نیستند»، منظور از کسانی که پس از صد سال بر روی زمین هستند، همان اشخاصی بوده‌اند که در آن زمان بوده‌اند و این در حالی است که امام زمان 242 سال بعد از هجرت به دنیا آمده‌اند. به همین علت ابن‌قتیبه می‌گوید که یک کلمه "از میان شما" از روایت حذف شده است و روایت به این معناست که "بر روی زمین از میان شما".[13] طحاوی نیز همین کلام را نقل کرده است که مقصود رسول خدا(صلی الله علیه و آله) کسانی بودند که در آن روز بر زمین بوده‌اند.[14] با این بیانات، این روایت شامل حضرت مهدی(علیه‌السلام) و طول عمر ایشان نمی‌شود چرا که در آن زمان امام زمان(علیه‌السلام) متولد نشده بودند.
پاسخ روایت دوم مبنی بر این‌که طول عمر امت من بین شصت تا هفتاد است، این است که این روایت در مقام حصر نیست بلکه در مقام بیان عمر متوسط امت رسول‌خدا(صلی الله علیه و آله) است. علی قاری و مبارکفوری به این امر تصریح ‌کرده‌اند.[15] بنابراین این دو روایت نیز برای پیشبرد هدف ابن‌تیمیه، کارساز نیست.
اما در پایان باید به این نکته اشاره کنیم که قرآن کریم، طول عمر زیاد را تایید می‌کند. خداوند درباره حضرت یونس می‌فرماید: «فَلَوْ لَا أَنَّهُ كاَنَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ، لَلَبِثَ فىِ بَطْنِهِ إِلىَ‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ[صافات/143-144] و اگر او از تسبيح‏‌كنندگان نبود، تا روز قيامت در شكم ماهى مى‌ماند!». آیه دلالت بر امکان طولانی شدن عمر عمر حضرت یونس و عمر ماهی تا روز قیامت هست. علاوه بر این، طولانی بودن عمر، از نظر علمی نیز محال نیست که در این باره می‌توان به کتاب "بحث حول المهدی" رجوع کرد.[16] از این گذشته،‌ سجستانی در کتاب خود نام افرادی می‌آورد که بیش از شش‌صد سال عمر کرده‌اند.[17]
با توجه به این کلمات می‌توان گفت که اشکالات ابن‌تیمیه در محال بودن عمر حضرت مهدی(علیه‌السلام) بی‌پایه است.

پی‌نوشت‌:
[1]. ابن‌تیمیه، منهاج السنه النبویه، محقق: محمد رشاد سالم، موسسه قرطبه، 1406ق؛ ج8، ص254.
[2]. همان، ج4، ص87. همو، کتب و رسائل و فتاوی شیخ الاسلام ابن‌تیمیه، تحقیق: عبدالرحمن بن محمد بن قاسم عاصمی نجدی، مکتبه ابن‌تیمیه، چاپ دوم، بی‌جا، بی‌تا؛ ج27، ص452.
[3]. قرطبی، عریب بن سعد، صله تاریخ الطبری، بیروت، منشورات موسسه الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا؛  ص35.
[4]. زرکلی، خیر الدین، الاعلام، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ پنجم، 1980م؛ ج4، ص227.
[6]. ذهبی، محمد بن احمد، تذکره الحفاظ، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، 1421ق؛ ج3، ص883.
[7]. رازی، فخر الدین، الشجره المبارکه فی انساب الطالبیه، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، مکتبه آیت الله العظمی المرعشی، سید الشهداء، چاپ اول، 1409ق؛‌ ص78-79.
[8]. هیتمی، ابن‌حجر، الصواعق المحرقه، تحقیق: عبدالرحمن بن عبدالله ترکی و کامل محمد الخراط، بیروت، موسسه الرساله، 1417ق؛ ج2، ص204.
[9]. زرکلی، خیر الدین، همان؛ ج6، ص80.
[10]. ابن‌تیمیه، احمد،‌ همان، ج4، ص91.
[11]. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق: مصطفی دیب البغا، بیروت، دار ابن کثیر، الیمامه، چاپ سوم، 1407ق؛ ج1، ص55، ح116؛ نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فواد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا؛ ج4، ص1965.
[12]. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق:‌احمد محمد شاکر و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا؛‌ ج4، ص566، ح2331.
[13]. دینوری، عبدالله بن مسلم، تاویل مختلف الحدیث، تحقیق: محمد زهری النجار، بیروت، دار الجیل، 1393ش؛ ص99.
[14]. طحاوی، احمد بن محمد، شرح مشکل الاثار، تحقیق: شعیب الارنووط، بیروت،‌موسسه الرساله، چاپ اول، 1408ق؛ ج1، ص348.
[15]. مبارکفوری، محمد عبدالرحمن، تحفه الاحوذی، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه،‌ بی‌تا؛ ج6، ص513. قاری، علی بن سلطان،‌ مرقاه المفاتیح،‌ تحقیق: جمال عیتانی، بیروت، دار الکتب العلمیه‌، چاپ اول، 1422ق؛ ج9، ص46.
[16]. صدر، محمد باقر، بحث حول المهدی(علیه‌السلام)، تحقیق: عبدالجبار شراره، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، چاپ اول، 1417ق؛ ص66.
[17]. سجستانی، سهل بن محمد، المعمرون و الوصایا، نرم‌افزار جامع الکبیر؛ ص1-45. برگرفته از مقاله بررسی و نقد دیدگاه ابن‌تیمیه درباره امام مهدی(علیه‌السلام)، قم، موسسه دارالاعلام لمدرسه اهل‌البیت، مجله سراج منیر، جلد12، ص71.